Het 8e Europees Congres voor Virologie ging van 4 tot 7 mei door in Gdańsk (Polen).
Maarten Keulemans, wetenschapsredacteur van De Volkskrant: “Voor het eerst sinds de coronacrisis kwam de Europese vereniging voor virologen weer bijeen. Van sluimerende apenpokken tot het begin van de Spaanse griep: de opvallendste inzichten op een rij."
Het congres werd georganiseerd door de European Society for Virology. Nederlanders Marion Koopmans en Ab Osterhaus waren er ook.
"Welkom bij dit eerste virologisch congres in het interpandemische tijdperk": zo trapte de Duitse hoogleraar Thomas Mettenleiter het eerste meerdaagse congres van de European Society for Virology sinds de coronacrisis af.
Bij de ingang liggen er ook geprinte artikelen. Die verkondigen de steeds sterkere hypothese dat SARS-CoV-2 door mensenhanden is gemaakt en vervolgens al dan niet expres is losgelaten op de mensheid.
De artikels werden er volgens journalist Maarten Keulemans gelegd door de Brits-Amerikaanse publicist Jonathan Latham. Met geleend geld van zijn ouders is hij naar Gdansk gevlogen om het congres bij te wonen, vertelt hij aan Keulemans.
Op het congres volgt uiteraard niemand de hypothese van Latham. Dat was voor de publicatie in The Times dit weekend.
Keulemans: “China weet meer dan men zegt, daarvan zijn veel kenners overtuigd. Al zegt men dat alleen in vertrouwen: citeer me er niet op, ik wil mijn Chinese promovendi niet in de problemen brengen. Een hoogleraar: "Dit is gewoon belachelijk. Ik snap totaal niet waar China mee bezig is. Bij SARS werkten ze nog mee. Nu vegen ze het onder het vloerkleed: weg probleem."
CORONA
Keulemans: “De ongeveer zeshonderd aanwezige virologen gaven geen krimp (na de inleiding van Mettenleiter). Want dat er na corona vroeg of laat weer een nieuwe pandemie zal komen, daaraan twijfelt niemand tijdens dit eerste meerdaagse congres in de grote zaal van het concertgebouw van het Poolse Gdansk.”
Een pandemie van de griep. Of misschien een nieuw coronavirus. Of een 'paramyxovirus', een 'flavivirus' of een 'filovirus' - de mogelijkheden zijn volgens de journalist helaas tamelijk eindeloos. Of, wat volgens Keulemans ook kan: toch nog een heropleving van SARS-CoV-2, alias hét coronavirus, het stekeltjesvirus dat de recente pandemie veroorzaakte.
In de Volkskrant: “Stefan Pöhlmann van het Duitse Primaten Centrum in Göttingen toonde onderzoekscijfers die duidelijk maken dat de omikronvariant BA.5 hamsters wat ernstiger ziek maakt dan eerdere omikron-ondersoorten. Een teken dat het coronavirus nog altijd verrassingen in petto heeft, aldus Pöhlmann.” Of, zoals de Berlijnse hoogleraar Klaus Osterrieder opmerkte volgens Keulemans: "Als het gaat om virologie, zou ik iedereen willen waarschuwen tegen het gebruik van het woord 'onmogelijk'."
APENPOKKEN
Apenpokken dan. Keulemans: “Weet u nog, hoe de apenpokken in mei vorig jaar opeens om zich heen grepen in het Westen, onder homomannen vooral? Gelukkig liep het met een sisser af. Toch?”
De New Yorkse viroloog Gustavo Palacios is er volgens Keulemans niet gerust op. "We zien nog steeds nieuwe gevallen in Spanje, Frankrijk en Zuid-Korea. En het feit dat dit virus nu alweer meer dan een jaar circuleert, baart me zorgen. Dit kan wel degelijk een nieuwe dreiging zijn."
Palacios' groep ontrafelde volgens Keulemans dat het apenpokkenvirus opvallende veranderingen onderging, in feite door delen van zijn erfelijk materiaal als een soort harmonica uit te bouwen. Daardoor zwollen sommige van zijn genen op en gingen ze anders werken. Met als gevolg een virus dat makkelijker van mens naar mens hopt, naar Palacios vermoedt doordat het meer oppervlakkige huidinfecties veroorzaakt.
Nog een geluk dat de variant - 'clade 2b', zeggen kenners - niet erg dodelijk is. "Maar laten we hopen dat apenpokkenvirussen uit clade 1 niet ditzelfde vermogen tot transmissie krijgen", zegt Palacios volgens de Volkskrant. Clade 1, tot dusver alleen aanwezig in Afrika, kan namelijk wél ernstig ziek maken.
Het rommelt dus en dat kan betekenen dat de apenpokken bezig zijn de plek in te nemen van dé pokken, de horrorziekte die door de tijd heen vele miljoenen levens eiste. Nu die ziekte wereldwijd is uitgeroeid en de pokkenprik in veel landen is gestopt, is er ruimte voor een nieuw pokkenvirus. "Er zijn goede aanwijzingen dat de oorspronkelijke pokken aanvankelijk ook een vrij milde ziekte was", zegt de Nederlandse viroloog Ab Osterhaus, in een andere sessie. "Ik ben er niet gerust op dat dit voorbij is."
LONG COVID
Keulemans: “Dé presentatie waarover het in de wandelgangen gonsde en waarover men nog lang napraatte bij de koffiemachines, was die van de Italiaanse celbioloog Chiara Zurzolo.”
Een volstrekt verrassende ontdekking deed haar groep van het Pasteur Instituut in Parijs. Hersencellen bouwen soms tunneltjes naar andere cellen en geven daarlangs ook virussen door. Zo kunnen virussen zoals SARS-CoV-2 en het zikavirus alsnog cellen infecteren die normaal gesproken helemaal niet gevoelig zijn voor zo'n virus.
"Waarschijnlijk is het een stressreactie van cellen", zegt Zurzolo na afloop van haar praatje aan Keulemans. "Ze zitten vol virus, willen dat kwijt en maken dan die tunneltjes. Misschien is dit een van de mechanismen waarlangs het coronavirus zich verspreidt naar en in de hersenen."
Keulemans in De Volkskrant: “Zou dat soms mede de slopende pijn- en vermoeidheidsziekte postcovidsyndroom verklaren?”
De wetenschapsredacteur: “Steeds meer aanwijzingen vinden wetenschappers dat het syndroom niet zozeer ontstaat als bijeffect van de virusontsteking, maar dat het coronavirus hoogstpersoonlijk afreist naar het brein om daar de boel te verstoren.”
Zo presenteerde de Nederlandse promovendus Kinga Böszörményi (Biomedical Primate Research Centre Rijswijk) in een andere sessie bewijs dat het virus bij apen ook in de hersenen terechtkomt.
De Franse viroloog Emma Partiot (Universiteit van Montpellier) zag intussen in gekweekte klompjes menselijk hersenweefsel hoe de coronavirusdeeltjes werden toegezogen naar de synapsen. Dat zijn de contactpunten tussen hersencellen, waar cellen met behulp van chemicaliën met elkaar 'praten'.
"We weten niet hoelang de virusdeeltjes daar blijven", zegt Partiot volgens Volkskrant. "Maar we vermoeden dat ook hun tijdelijke aanwezigheid in die synapsen de signalen tussen hersennetwerken kan verstoren."
SPAANSE GRIEP
Keulemans: “Het is dé grieppandemie die wereldgeschiedenis werd: de Spaanse griep, die in 1918-1919 wereldwijd tot wel 100 miljoen levens eiste.”
Toch is er ook iets geks aan de hand, constateert viroloog Sébastien Calvignac-Spencer (Robert Koch Instituut) volgens de journalist. In 1918 waren er twéé, iets van elkaar verschillende virussen. "Als je die takken terugrekent naar hun gezamenlijke oorsprong, kom je uit op een datum lang vóór de pandemie", zegt hij.
Dat zou betekenen dat het virus al ergens tussen juni 1915 en september 1917 op de mens is overgesprongen, vermoedelijk uit vogels. Gek, want zo'n nieuw, agressief virus, dat zou moeten opvallen. Calvignac-Spencer denkt daarom aan nog een mogelijkheid: "Misschien dat er niet een, maar twéé transmissies waren." De twee takken van de virusstamboom zouden dan in 1918 tegelijk zijn opgedoken.
Er zit maar een ding op, zei Calvignac-Spencer, die vorig jaar het wereldnieuws haalde nadat hij restjes erfelijk materiaal van het griepvirus had geïsoleerd uit oude, op sterk water bewaarde longmonsters. "We zijn hard op zoek naar nog oudere monsters, om dit op te lossen."
MEER GELD
Toen corona uitbrak, bestudeerde de Zuid-Afrikaanse viroloog Tongai Maponga eigenlijk hepatitis B. "Van het ene op het andere moment konden we de patiënten die deelnemen aan ons onderzoek niet meer bereiken, vanwege de lockdown. Zo kwam het dat ik overschakelde naar SARS-CoV-2-onderzoek."
Maponga's relaas is volgens Keulemans "een van de vele vergelijkbare verhalen die we hoorden", vertelt medisch viroloog Wolfgang Preiser (Stellenbosch Universiteit).
Talloze virologen gingen aan de slag met diagnostiek en het virusonderzoek zelf. "SARS-CoV-2 is ook maar gewoon een virus. Als je van herpes komt, is het zelfs een betrekkelijk simpel virus", in de woorden van Klaus Osterrieder (Vrije Universiteit Berlijn).
Haast de helft van de virologen zegt zich tevens te hebben bemoeid met 'kennisdeling', blijkt uit een peiling van de Europese virologenvereniging onder haar leden. "We werden ineens televisiesterren", zegt Preiser, die voor de Zuid-Afrikaanse media zelf vaak duiding gaf over de situatie. Dat had ook een keerzijde. "Iedereen noemde zich ineens viroloog. Mensen die nog nooit een virus hebben bestudeerd, werden plots uitgeroepen tot expert", klaagde een Italiaanse viroloog uit de zaal.
Keulemans tot slot: “Corona heeft de wetenschappers overigens geen windeieren gelegd. Hoewel de in de peiling meest gehoorde klacht de hoge werkdruk was, heeft ongeveer de helft de indruk dat er meer onderzoeksgeld en aandacht is gekomen voor virologisch onderzoek - op allerlei manieren.”
foto: screenshot website
