In Duitsland wilden groene ministeries onderzoeken hoe klimaatvriendelijk kernenergie werkelijk is. Maar het resultaat van het rapport was al duidelijk voordat het zelfs maar in gebruik werd genomen. Een grondig onderzoek door de Zwitserse krant NZZ geeft een ontstellend beeld.
Toen de oppositie in Duitsland een paar maanden geleden de omstandigheden van de kernuitstap nader wilde onderzoeken, was minister van Economische Zaken Robert Habeck van de Groenen kalm. Hij werkte ‘zonder enige beperking’, zei hij, op basis van ‘feiten’. Minister van Milieu Steffi Lemke klonk hetzelfde. Ze verdedigde zich tegen de beschuldiging dat medewerkers van haar ministerie ‘politiek gekleurde beslissingen’ hadden genomen. Dat grenst aan ‘oneer’.
De Groenen, zo luidde de boodschap, hebben niets te vrezen. Ze onderzochten onpartijdig een verlenging van de levensduur van Duitse reactoren op het hoogtepunt van de energiecrisis in 2022/2023 en besloten daar vervolgens tegen. Het ging om beperkingen, niet om vooropgezette meningen. De partij heeft geen fundamenteel probleem met kernenergie; zij vertrouwt op de kracht van de werkelijkheid. De anderen creëren de sfeer.
Onderzoek van NZZ trekt dit beeld nu in twijfel. Het is gebaseerd op documenten van een onderzoekscommissie die het parlement in de zomer van dit jaar heeft ingesteld. Het toont een partij die kernenergie zo heftig afwijst dat haar strijd niet beperkt blijft tot Duitsland alleen. Het land bestrijdt de bouw van reactoren over de hele wereld, met minstens één politieke gunst.
NZZ: “Het verhaal speelt zich af een paar maanden na de Russische aanval op Oekraïne in februari 2022, op het hoogtepunt van de energiecrisis. In die tijd stopte Rusland de gasleveringen via de Nord Stream 1-pijpleiding en explodeerden de energieprijzen. Waar mogelijk moeten de Duitsers hun consumptie beperken; Op televisie kregen ze te horen dat het voortaan beter zou zijn om hun ontbijteieren met deksel te koken.”
Er was in het land een bijzonder intens debat over de voortzetting van de exploitatie van kerncentrales. Op dat moment waren er nog drie in bedrijf, en nog eens drie waren een paar maanden eerder offline gehaald. Samen hadden deze reactoren 12 procent van de Duitse elektriciteit kunnen leveren, op een klimaatvriendelijke manier en 24 uur per dag, zelfs bij rustig weer en in het donker. Veel deskundigen waren daarom voorstander van voortzetting van hun activiteiten, net als de FDP, die toen nog in de regering zat. De Groenen waren er tegen.
In deze situatie gaf het groen geleide Federale Milieuagentschap opdracht voor een onderzoek dat werd gefinancierd met 250.000 euro aan belastinggeld. Er moet worden onderzocht hoe klimaatvriendelijk kerncentrales werkelijk zijn. Zo moet bijvoorbeeld ook de winning van uranium of de eindopslag van brandstofstaven zorgvuldig in de balans worden opgenomen. Dit is niet geheel onterecht. Het delven van uranium kan een rommelige aangelegenheid zijn, waarbij in sommige gevallen veel kooldioxide wordt uitgestoten. Het onderzoek was dus van algemeen belang.
Maar het resultaat was volgens NZZ al lang voordat het onderzoek begon duidelijk. Dit blijkt uit een intern document van een groep afdelingshoofden van het ministerie van Milieu. Daarin werden maanden vóór de call for plans duidelijke verwachtingen van het onderzoek geformuleerd. Het zou vergezeld moeten gaan van de volgende boodschappen: “Kernenergie is niet duurzaam en bespaart het klimaat niet.”
Het conceptdocument was afkomstig van het Federaal Bureau voor Nucleair Afvalbeheer, een autoriteit ondergeschikt aan het Ministerie van Milieu. Op dit punt bepaalde het samen met het Federale Milieuagentschap wat het onderzoek moest opleveren. Blijkbaar zeer grondig.
Op verzoek van de NZZ heeft het bureau deze verklaring afgewezen. Het is “verkeerd” dat de resultaten van het onderzoek vooraf bekend waren. De bewoordingen in het artikel verwijzen niet naar de inhoud van het onderzoek zelf, maar naar het algemene kennisniveau van het bureau. Het is de “fundamentele inschatting” van de autoriteit dat “kernenergie geen duurzame vorm van energie is en waarschijnlijk geen significante bijdrage zal kunnen leveren aan de bestrijding van de klimaatverandering.”
Het Federaal Milieuagentschap betoogt hetzelfde. Er was geen voorafgaande vaststelling in het onderzoek, schrijft het. “Onderzoeksprojecten zijn bedoeld om antwoorden te geven op vragen die nog niet voldoende zijn opgehelderd.” Anders zouden ze “zinloos” zijn.
NZZ nog: “Maar als het onderzoek een open einde had, hoe kan een groene autoriteit dan maanden van tevoren beslissen welke boodschap eraan wordt gekoppeld? En als je in principe al weet dat kernenergie zogenaamd ‘geen klimaatspaarder’ is, waarom heb je dan nog een onderzoek nodig om dat precies te bewijzen?”
Het onderzoeksproject was dan ook vooral politiek van aard. Dit wordt nog duidelijker als je kijkt naar de woorden die de Federal Environment Agency later gebruikte om het goed te keuren. Kernenergie, aldus het document, beleeft een “vermeende renaissance” als een “zogenaamd veilige, duurzame en emissiearme” technologie. Je had al een mening. Nu moeten de onderzoekers de feiten aandragen.
Dit blijkt ook uit het sollicitatieproces oftewel: het veronderstelde sollicitatieproces. Toen het medio juni 2022 werd aangekondigd, heeft slechts één instituut zich aangemeld voor het project: het Öko-Institut. De vereniging ontstond eind jaren zeventig uit de anti-kernenergiebeweging. Omdat niemand anders zich had aangemeld, werd hij aangenomen. Een anti-kernenergie-instituut zou daarom moeten onderzoeken hoe duurzaam kernenergie is. Gefinancierd met 250.000 euro aan belastinggeld.
Maar waarom überhaupt dit onderzoek? De auteurs moesten hier minstens twee jaar aan werken, ruim na de datum van de definitieve nucleaire uitfasering. Waren de Groenen bang dat de ontmanteling van de Duitse reactoren zou worden uitgesteld vanwege de energiecrisis?
NZZ nog: “Het document waarmee het project werd goedgekeurd door het Federaal Milieuagentschap suggereert een andere conclusie. De groen geleide autoriteiten waren daarom niet bezorgd over de kernuitstap in Duitsland. Ze hadden grotere plannen.”
Het doel was om “het internationale discours te beïnvloeden”, zoals de krant stelt. Zodra de eerste resultaten beschikbaar zijn, moeten deze worden geïntroduceerd “specifiek in landen met sterke uitbreidingsplannen voor kernenergie” en in de discussies in het Intergouvernementeel Panel over Klimaatverandering.
Dit is aanzienlijk. De rapporten van het Intergouvernementeel Panel voor Klimaatverandering erkennen het belang van kernenergie voor de bescherming van het klimaat. Honderden gerenommeerde wetenschappers van over de hele wereld zijn erbij betrokken en daarom zijn ze van bijzonder belang. Blijkbaar hadden de door Groen geleide ministeries en autoriteiten last van het feit dat kernenergie zo goed aan bod kwam in deze rapporten. Het doel van het onderzoek was om de veronderstelde oorzaak van het probleem te achterhalen.
Dat is precies hoe het gebeurde. Het was een paar dagen voor de conferentie van november 2023 in Dubai. Destijds riep een alliantie van geïndustrialiseerde landen op om de opwekking van kernenergie tegen 2050 wereldwijd te verdrievoudigen, waaronder de Verenigde Staten, Frankrijk en Groot-Brittannië. Nu werd de kans gezien om de eerste resultaten van het onderzoeksproject in de discussie te brengen.
Een unieke kans
“Excuseer ons alstublieft wegens de tijdsdruk”, schreef een medewerker van het Federaal Milieuagentschap in een e-mail aan een externe medewerker van het Ministerie van Economische Zaken en een medewerker van de Society for International Cooperation. “Maar hier is een kans die moet worden benut.” Vervolgens hebben de drie medewerkers op basis van het nog niet afgeronde onderzoek een Engelstalige voorlichtingspaper opgesteld.
De externe medewerker van het Ministerie van Economische Zaken bedankte hem. Een medewerker en hijzelf “vinden het document allebei heel goed: helder en precies.” Het zal “goed” zijn om het “klaar” te hebben voor de Wereldklimaatconferentie.
De klimaatvoetafdruk van kerncentrales speelde in het document geen rol. Bovenal bekritiseerde het de doelstelling van de nucleaire alliantie om de productie van kernenergie elk jaar massaal te verhogen. De auteurs dachten dat dit onhaalbaar was.
Ongeacht hoe u over deze beoordeling denkt: zijn de uitbreidingsdoelstellingen voor windturbines en zonnedaken niet minstens net zo ambitieus? En waarom was de belangrijkste bijdrage van de Duitse delegatie op de laatste Wereldklimaatconferentie vooral bedoeld om het bewustzijn tegen kernenergie te vergroten? Uiteindelijk gaat deze conferentie over een overkoepelend doel, namelijk het zo snel mogelijk bereiken van klimaatneutraliteit. Naast hernieuwbare energiebronnen kunnen ook kerncentrales hieraan bijdragen, ondanks hun afvalprobleem.
Bijzonder explosief is dat er ook een medewerker ontwikkelingshulp bij betrokken was. De groene autoriteiten gebruikten Duits belastinggeld om te voorkomen dat landen überhaupt aan kernenergie zouden beginnen. Deze elektriciteitscentrales leveren klimaatvriendelijke elektriciteit. Je kunt dus zeggen: Duits belastinggeld ondermijnt de klimaatbescherming.
Maar hoe zit het met de centrale vraag die deze studie moest beantwoorden, de werkelijke klimaatvoetafdruk van kerncentrales? Het onderzoek zelf is nog niet gepubliceerd, hoewel de deadline is verstreken. Over de redenen is tot op heden niets bekend. Er is dus nog geen eindresultaat. Maar er staat een gedetailleerd concept in de documenten van de onderzoekscommissie. En dat roept nu al vragen op.
Opmerkelijke aannames
De centrale veronderstelling van de auteurs is dat de emissiewaarden voor kerncentrales in de eerdere rapporten van het Intergouvernementeel Panel over Klimaatverandering te laag zijn vastgesteld. Zij bekritiseren bijvoorbeeld het feit dat kernreactoren doorgaans korter dan verwacht op het net staan, namelijk pas 65 jaar, maar gemiddeld slechts 30,9 jaar.
Alleen: dit heeft ook te maken met politieke besluiten en protesten van de Groenen. Duitsland heeft bijvoorbeeld zijn reactoren stilgelegd lang voordat ze hun maximale levensduur hadden bereikt. Eerst zorgen de Groenen ervoor dat kerncentrales vroegtijdig worden gesloten, daarna willen ze de technologie daar in een onderzoek tegenover stellen. Het is paradoxaal.
NZZ nog: “Zelfs de uitgangspunten van het onderzoek zijn opmerkelijk. Hoewel de auteurs ervan uitgaan dat de balans van kernreactoren veel te positief is en daarom herberekend moet worden, willen ze de balans van hernieuwbare energiebronnen niet herberekenen.”
Hier gaan ze ervan uit dat alles correct is gebeurd en vertrouwen ze op de eerdere literatuur. In antwoord op een verzoek van de NZZ schrijft het Öko-Institut dat er geen noodzaak was om de waarden voor hernieuwbare energiebronnen te herberekenen.
Anna Veronika Wendland, een kernenergieactiviste, heeft hier duidelijke kritiek op. In een interview met de NZZ wijst ze erop dat studies over hernieuwbare energiebronnen ook schatten dat de levensduur van de systemen veel langer is dan de vorige echte levensduur, namelijk 40 jaar voor zonne-energiesystemen en 30 jaar voor windturbines.
Je kunt vrijwel elk resultaat bereiken
Vanuit hun oogpunt moet u beslissen: u vergelijkt beide technologieën bijzonder uitgebreid, of niet. Al het andere is twijfelachtig. “Kortom: de kans is groot dat het Öko-Institut in een oneerlijke vergelijking terechtkomt.”
De econoom Manuel Frondel ziet het op dezelfde manier. Het alomvattend berekenen van de broeikasgasemissies van een kerncentrale, inclusief de eindopslag, is een “zeer veeleisende en complexe onderneming”. Vanwege het grote aantal aannames dat moet worden gedaan, kan een dergelijke analyse “vrijwel elk denkbaar resultaat opleveren”.
Parlementariër Andreas Lenz is voorzitter van de CDU/CSU in de onderzoekscommissie naar de kernuitstap. Hij vindt het “twijfelachtig” als de boodschappen van een onderzoek vooraf gedefinieerd zijn. Het feit dat dergelijk werk in opdracht vervolgens op de Wereldklimaatconferentie werd gebruikt om een beproefd argument te ondersteunen, was ‘schandalig’.
Onlangs werd de voorzitter van het Federaal Milieuagentschap, Dirk Messner, in de commissie ondervraagd over het onderzoek in kwestie. De notulen zijn beschikbaar voor de NZZ. Messner verdedigde het werk. De nucleaire uitfasering was een uitgemaakte zaak, zei hij tegen de commissie. Nu ontwikkelen we “argumenten waarmee we anderen proberen te overtuigen om gewicht te geven aan onze beleidsopties”. Maar zijn gezag is “uiteraard volledig vrij wat betreft de methoden en conclusies”. Academische vrijheid is de basis voor het ‘geven van serieus politiek advies’. Hij klonk zelfverzekerd. Niet erg overtuigend.
