Vanuit een luxueuze gevangenis in het noorden van Venezuela heeft de misdaadbende Tren de Aragua zich de afgelopen tien jaar verspreid over meerdere Latijns-Amerikaanse landen. Dat schrijft De Volkskrant. Wat is het verhaal achter deze flexibele criminele multinational?
Aragua is een deelgebied van Venezuela. Tren betekent trein. Trein van Aragua letterlijk dus. Tren de Aragua is in 2014 opgericht door drie delinquenten in Tocorón. De Volkskrant: “Waar de naam vandaan komt, is niet helemaal duidelijk. Enerzijds zou het te maken hebben met de bedrijfsstructuur van de organisatie, die uit allemaal kleine groepen of wagonnetjes bestaat die samen een grote trein - el tren - vormen. Een andere uitleg verwijst naar een treinspoor in de buurt van de gevangenis dat nooit zou zijn afgebouwd.”
Tren de Aragua is ondertussen de grootste criminele organisatie in Venezuela, met meer dan 2.700 leden. Naast haar thuisstaat Aragua is de organisatie ook aanwezig in andere staten in Venezuela, zoals: Carabobo, Sucre, Bolívar, Guárico, Trujillo en Miranda.
Tren de Aragua wordt geleid door Héctor Rusthenford Guerrero Flores, alias "Niño Guerrero"; hij zit momenteel vast in de gevangenis van Tocorón, die fungeert als hoofdkwartier van de organisatie.
Onlangs werd de Venezolaanse Jonanary Jaqueline Navarro, bijnaam 'La China', opgepakt. Met zes anderen werd ze twee weken geleden opgepakt door de Chileense recherche, die met ruim tweehonderd man was uitgerukt naar Arica, een stoffig woestijnstadje in het noorden van Chili. De Volkskrant: “La China zou leiding geven aan 'Los Gallegos', een Chileense tak van de criminele organisatie 'El Tren de Aragua' uit Venezuela.”
Hun aanwezigheid in Chili is onderdeel van een bredere strategie van de Venezolaanse megabende, die in de afgelopen jaren opdook in verschillende Zuid-Amerikaanse landen. Op dit moment zouden ze actief zijn in acht landen, waaronder Colombia, Ecuador, Peru, Chili en Bolivia.
'Het gaat om een kleine, lokale bende uit Venezuela die is meegelift op de rug van migranten', zegt Bram Ebus, in Colombia werkzaam voor International Crisis Group aan Volkskrant. Die migrantenstroom kwam op gang na de sociaal-economische crisis in Venezuela onder president Nicolás Maduro. Sinds de val van de olieprijs in 2014 - de belangrijkste inkomstenbron van Venezuela - zijn zeven miljoen Venezolanen op de vlucht geslagen voor honger en armoede.
Onder deze vluchtelingen bevonden zich leden van Tren de Aragua, inmiddels een transnationale organisatie die volgens Ebus een 'nieuw crimineel model' heeft geïntroduceerd. 'Waar andere criminele organisaties vaak één bastion of territorium hebben, zit El Tren de Aragua in kleine, mobiele cellen verspreid over meerdere landen.' Naast beweeglijkheid als handelsmerk, heeft de bende geen leger of bijzondere wapenkracht, zoals Mexicaanse of Colombiaanse drugskartels hebben.
De Volkskrant: “Eenmaal aangekomen in de andere landen sluiten de bendeleden allianties met machtige lokale groeperingen die zich bezighouden met allerhande criminele activiteiten.”
'Aangezien El Tren de Aragua geen territoriale controle heeft over die gebieden, heeft het toestemming nodig van andere groepen die het daar voor het zeggen hebben', zegt Ebus aan de krant. Feitelijk treden ze op als criminele dienstverlener voor die groepen en lossen ze hun vuile klusjes op als huurmoordenaars of wegwerpsoldaten. Veelzijdig en flexbibel.
Het brein van El Tren de Aragua bevindt zich volgens de krant in de gevangenis van Tocorón, een van de bekendste gevangenissen van Venezuela in de noordelijke deelstaat Aragua. Het is de thuisbasis van de Venezolaanse megabende. Vanuit hier worden beslissingen genomen en orders opgelegd door het hoofd van de organisatie, Héctor 'Niño' Guerrero, die een straf van meer dan 17 jaar uitzit voor onder meer moord en drugshandel.
Volkskrant: “Venezolaanse gevangenissen zijn berucht om het feit dat bendeleiders er de dienst uitmaken. Ook is het leven er luxueuzer dan buiten de muren. Tocorón vormt op die regel geen uitzondering, schrijft Ronna Rísquez, een Venelozaanse journalist die onderzoek deed naar de criminele multinational. In een boek over de bende beschrijft ze wat ze zag tijdens een bezoek aan de gevangenis: een discotheek, een zwembad, een kinderspeelplaats, een casino, restaurants, bars, slijterijen en een bank. Ook beschikt het complex over een dierentuin met jaguars, poema's en struisvogels. Al deze privileges worden gefinancierd door criminele activiteiten van de bende.”
Tren de Aragua is ook de eerste Venezolaanse criminele organisatie die internationaal uitbreidt; het is aanwezig in Colombia, Brazilië, Peru, Ecuador, Bolivia en Chili. De organisatie houdt zich bezig met een verscheidenheid aan criminele activiteiten, zoals beschermingsafpersing, drugshandel, mensenhandel, mensensmokkel, ontvoeringen-voor-losgeld, illegale mijnbouw, omkoping en het witwassen van geld.
In tegenstelling tot andere criminele organisaties in de regio - die zich vaak enkel toeleggen op drugshandel - beperken de activiteiten van El Tren de Aragua zich niet tot één dienst of product. Ze onderscheiden zich juist door hun veelzijdigheid en zijn flexibel in hun zoektocht naar inkomstenbronnen. Volgens Rísquez bevat het criminele portfolio van de bende meer dan twintig delicten, waaronder ontvoering, diefstal, drugshandel en illegale goudwinning.
Volkskrant: "Tot hun voornaamste activiteiten behoren de uitbuiting van vrouwen - die zij in ruil voor verplaatsing naar een ander land seksuele activiteiten laten verrichten - en de smokkel van migranten. Daarom bevindt de criminele organisatie zich hoofdzakelijk in grensgebieden tussen landen, aldus Ebus. 'El Tren de Aragua exploiteert mensen zonder paspoort op het kwetsbaarste moment in hun leven.'"
De bende is niet oppermachtig in Latijns-Amerika, denkt Ebus. In de krant: 'Ze zijn zeker aanwezig in de regio, maar hun relevantie wordt overschat. De organisatie opereert vooral in de schaduw van de grotere organisaties.' Dat de naam van de groep desondanks veel wordt gebezigd, dient als een soort rookgordijn voor de groepen die er daadwerkelijk achter zitten. 'Voor hen is het een welkome afleidingsmanoeuvre.'
Te midden van de Tarapacá-migrantencrisis in het noorden van Chili hield Tren de Aragua zich bezig met vrouwenhandel van de Boliviaanse grens naar Santiago. In oktober 2021 waren er berichten dat de Chileense autoriteiten vier verschillende onderzoeken uitvoerden met betrekking tot de criminele organisatie. Op 24 maart 2022 verklaarde de Investigations Police of Chile (PDI) de Chileense tak van Tren de Aragua te hebben ontmanteld.
In verschillende hoofdsteden in Latijns-Amerika wordt de opkomst van El Tren de Aragua zeer ernstig genomen. Als reactie op de criminele activiteiten stuurde de Chileense president Gabriel Boric afgelopen februari een deel van het leger naar de noordelijke grens om de illegale migratie te stuiten. Dina Boluarte, de huidige president van Peru, riep eind april de noodtoestand uit in de Peruaanse grensgebieden, wat betekent dat het leger wordt ingezet om de vrijheid van migranten sterk in te perken.
Volkskrant: “Niet alleen hebben de Zuid-Amerikaanse overheden de Venezolaanse migranten tot zondebok gemaakt, ook de houding van de lokale bevolking jegens de vluchtelingen is omgeslagen.”
'Mede als gevolg van El Tren de Aragua heerst het idee dat alle migranten criminelen zijn', zegt Ebus aan de Volkskrant. 'Dit voedt de xenofobie en vreemdelingenhaat die door de pandemie en de daaruit voortkomende krappe arbeidsmarkt toch al aanwezig was in Zuid-Amerikaanse landen.'
Een van de Tren de Aragua-leden die in maart 2022 werd opgepakt, had arrestatiebevelen van Interpol voor moorden in Venezuela en Peru. Zes andere migrantensmokkelaars van Tren de Aragua werden in maart 2022 ook opgepakt door de Chileense politie
foto: screenshot verslag El Tiempo
