De televisie in het Antwerpse kantoor van zakenman Rachmiel ‘Mike’ Brandwain staat volgens De Tijd in 1995 “de hele dag door op CNN afgestemd”.
'Om te zien of er nog geen nieuwe revolutie in Rusland is uitgebroken,' grinnikt Brandwain. Iéts moet er volgens hem in Rusland in ieder geval gebeuren, want het systeemvacuum dat er dan heerst, laat de georganizeerde misdaad de vrije hand.
Rachmiel Brandwain werd in 1948 geboren in Oekraïne. Net als vele andere Joden deden tijdens de Koude Oorlog, vluchtte hij uit de Sovjet-Unie om zich in Israël te vestigen. Daar werkte hij als technicus op pakketboten van de marine. Uiteindelijk vestigde Brandwain zich na een doortocht via Duitsland in Antwerpen, waar hij een bescheiden goudwinkeltje opende in de Pelikaanstraat. Edele Metalen Antwerpen (EMA), zo heette dat bedrijfje. Het was het begin van een steile opgang. Midden de jaren 90 gaat het over supermarkten.
Brandwain weet in 1995 waarover hij het heeft: de supermarktketen die hij vanuit Antwerpen in Rusland had opgezet, werd hem volgens De Tijd "botweg afgepakt door de Russische maffia".
Op het ogenblik dat de journalist dat jaar het kantoor van Brandwain binnenstapt, zwijmelt de Russische president Boris Jeltsin over het televisiescherm. Voor Brandwain is het beeld van de wankelende politicus het zinnebeeld van wat er met het land aan de hand is. 'Ik ben een democraat, maar ik ben er wel van overtuigd dat Rusland een dictatuur nodig heeft', is zijn commentaar volgens de krant bij het televisiebeeld. 'De macht van het vroegere overheidsapparaat wordt nu immers ingenomen door de macht van een aantal misdadigers.' Een paar jaar later is Brandwain dood.
De Antwerpse zakenman Rachmiel ‘Mike’ Brandwain maakte na de val van de Berlijnse muur fortuin met de export van Westerse luxeproducten naar de voormalige Sovjet-Unie. Mediahuis: “Het Amerikaanse zakenblad Newsweek zette de Antwerpse wonderboy zelfs ooit op de cover, maar het succes zou ook zijn ondergang worden.”
25 JAAR GELEDEN
Midden juli van dit jaar was het precies 25 jaar geleden dat twee huurdoders Mike Brandwain op klaarlichte dag neerschoten in de stationsbuurt. De kinderen van de vermoorde zakenman reageren voor het eerst bij Mediahuis.
Persagentschap Belga toen: “Kort voor 13u vrijdagnamiddag is in de Anneessensstraat in Antwerpen de 49-jarige Rachmiel Brandwain, een Russische Jood, neergeschoten. De man, die twee kogels in het hoofd kreeg en één in de buik, overleed ter plaatse.” (red: volgens andere berichten ging het om een kogel in het hoofd)
Zijn twee moordenaars aarzelden niet om op klaarlichte dag toe te slaan. De executie duurde slechts enkele seconden. De schutters, professionals met ervaring in dit soort missies, pakten de patroonhulzen zelfs op die door hun 9-millimeter kaliber pistolen werden uitgeworpen. Ze stopten ze koelbloedig in een plastic zak voordat ze verdwenen.
Het is 17 juli 1998. Mediahuis: “Het was al laat in de namiddag wanneer persagentschap Belga een droog telexbericht over een dodelijke afrekening de wereld instuurde.” Uiteindelijk werd de man getroffen door 7 kogels: 1 in het hoofd en 6 in de rug. De schutters bevonden zich achter het slachtoffer.
WERELDNIEUWS
Hoe kort het bericht ook was, de liquidatie van Rachmiel Brandwain was wel wereldnieuws. Buitenlandse kranten, van Le Parisien tot The Guardian, berichtten over de ‘maffiahit’ in Antwerpen. Brandwain was dan ook niet ‘zomaar een Rus’. De Antwerpse zakenman van Oekraïense origine was volgens Mediahuis een halve beroemdheid, die al enkele jaren in verband werd gebracht met de Russische georganiseerde misdaad.
De Tijd: “Vanuit de Antwerpse vennootschap M&S International begon hij via de Russische dochtermaatschappij Inturcentr aan de uitbouw van een supermarktketen. M&S controleerde 70% van de Russische vennootschap, de overige 30 procent was in handen van het Russische zakenduo Aleg Tiagai en Georgi Sadov. De zaken gingen schitterend en de omzet liep al gauw tegen de 2 miljard frank aan.”
Politie- en inlichtingendiensten in Israël, Rusland en de Verenigde Staten verdachten Brandwain er in die tijd van zelf een leidende rol binnen de Russische maffia te vervullen. Mediahuis: “Volgens de Amerikaanse FBI stond Brandwain aan het hoofd van een van de zeven Russische maffiaclans die in Europa en de Verenigde Staten actief waren.” Ook de CIA heeft documenten over de man.
Mediahuis: "De Amerikanen spraken zelfs van de Rachmiel Brandwain Organisation." Brandwain heeft die beschuldigingen volgens Mediahuis altijd met klem ontkend. Mediahuis: “En volgens insiders die hem in de jaren voor zijn dood goed hebben gekend, en ook zaken met hem hebben gedaan, was Brandwain geen gangster of maffioso.”
“Mike was zeker geen heilige. Hij is een aantal keer met politie en gerecht in aanraking gekomen, maar dat ging altijd om fiscale kwesties”, zegt een voormalige Antwerpse zakenpartner medio juli aan Mediahuis. “Maar hij was géén gangster, laat staan dat hij deel uitmaakte van de Russische maffia. Mike deed wel zaken met mensen die tot de Russische maffia gerekend konden worden. Maar als je in die tijd zaken wilde doen in Rusland, dan moest je wel in zee gaan met de maffiafiguren. Zonder goedkeuring of bescherming van de maffia kon je gewoon geen zaken doen in Rusland.”
“Mike is met een aantal heel gevaarlijke mensen in zee gegaan. Hij redeneerde: als ik die kerels partner maak in mijn bedrijf, zullen andere gangsters het wel uit hun hoofd laten om mij te bestelen of op te lichten. Daar heeft hij een zware inschattingsfout gemaakt, want de mensen die hem bescherming boden, hebben hem misbruikt en hebben zich uiteindelijk ook tegen hem gekeerd.”
NEUS VOOR ZAKEN
“Mike had een ongelofelijke neus voor zaken”, zegt de voormalige vriend aan Mediahuis. “In België werden er nauwelijks taksen geheven op de verkoop van goud, maar in Groot-Brittannië moest je wel heel hoge taksen en btw betalen. Mike zag dat natuurlijk als een opportuniteit. Dus wat deed hij? Hij reed met een Rolls Royce, die was uitgerust met verborgen ruimtes, vol goud naar Groot-Brittannië om die daar op de markt te verkopen. De taksen en de btw staken ze natuurlijk zelf op zak. Je kunt dat crimineel noemen, maar het was ook wel goed gevonden.”
Brandwain en zijn Pakistaanse partners verdienden goed aan de goudsmokkel, tot de Brusselse onderzoeksrechter Jean-Claude Van Espen een einde maakte aan het feest. Mediahuis: “Brandwain werd in 1986 opgepakt voor de smokkel van 4.000 kg goud van Luxemburg naar Groot-Brittannië.”
Tot een veroordeling zou het nooit komen, maar zijn goudwinkel EMA in de Pelikaanstraat ging wel failliet volgens Mediahuis.
DPG Media: “Het Brusselse gerecht ontdekte in 1986 een gigantische fiscale fraudezaak bij het wisselkantoor Kirschen & Co, gevestigd in de Antwerpse diamantwijk. De speurders vonden bewijzen van miljardentransacties met zwart geld, onder andere lijsten met zowat 800 gecodeerde namen van cliënten die vele miljarden naar het buitenland hadden overgebracht, waarbij de fiscus op grote schaal werd bedrogen. Eén van de namen op de lijst was 'Mike', een doorzichtige code voor Brandwain, die als gevolg van het gerechtelijk onderzoek zijn juweliersbedrijf Edele Metalen Antwerpen (EMA) moest stopzetten. EMA was gevestigd in de Pelikaanstraat, recht tegenover de kantoren van Kirschen.”
Maar Brandwain broedde al een tijdje op een nieuw plan. Na de val van de Berlijnse Muur was er in het Rusland van Boris Jeltsin een gigantische markt ontstaan. Brandwain had als een van de eersten in de gaten dat er zaken te doen te waren.
LUXE
Mediahuis: “Na het faillissement van zijn goudhandeltje EMA, richtte hij met zijn schoonbroer het import-exportbedrijf M&S International op. Miljoenen Russen snakten naar Westerse luxeproducten zoals chocolade, sigaretten, parfum, drank, merkkleding en elektronica. En Brandwain en zijn medewerkers gingen hen die producten leveren. Bijna dagelijks vertrokken er vanuit Antwerpen goederen richting Moskou en Sint-Petersburg. Om die aan te man te brengen, bouwde Brandwain met M&S International als eerste een keten van warenhuizen uit in Rusland.”
Mediahuis nog: “En Brandwain had een geniale, maar vermoedelijk niet helemaal wettelijke manier gevonden om zo veel mogelijk geld te verdienen met handel in de voormalige Sovjet-Unie. Hij sloot een gouden deal met enkele corrupte kolonels van het Rode Leger die waren achtergebleven in de kazernes van Oost-Duitsland. De legerkazernes mochten taxfree sigaretten en andere goederen invoeren. De kolonels begonnen aan de lopende band containers met sigaretten en chocolade te bestellen. Die goederen bleven niet in de kazerne, maar kwamen uiteindelijk in de winkels in Moskou terecht. De Russische staat liep zo miljoenen roebels aan invoerrechten en taksen mis. De Russische kolonels deelden in de winst.”
Brandwain ging begin jaren negentig in zee met een zeer duister personage: Boris Nayfeld. Deze Russische maffiabaas, een levensgevaarlijke moordenaar en afperser, ontvluchtte de maffia-oorlog die in New York woedde en dook op bij M&S International in Antwerpen. Brandwain hoopte niet alleen dat Nayfeld hem zou introduceren bij potentiële zakenpartners in Rusland, hij had Nayfeld vooral nodig als ‘bescherming’. Met Nayfeld aan zijn zijde, zou niemand het aandurven om hem of zijn bedrijf een loer te draaien.
“Brandwain maakte een rationale keuze, die misschien logisch lijkt”, zegt een voormalige politieman aan Mediahuis. “Hij liet een crimineel meegenieten van zijn legale handel, waardoor andere criminelen hem gerust lieten. De inschattingsfout die Brandwain maakte, is dat échte criminelen zo niet redeneren. Die hebben een heel eigen logica.”
HEROÏNE
En daar zou Brandwain snel achterkomen. Boris Nayfeld bleek M&S International te hebben gebruikt als dekmantel voor een mondiale smokkel van heroïne van Thailand naar Polen, en van Polen naar de Verenigde Staten. Mediahuis: "Waarom die omweg via Polen? Nayfeld en zijn bende hadden goed begrepen dat Polen voor de Amerikaanse politiediensten geen risicoland was voor de invoer van drugs. De Drugs Enforcement Administration (DEA) voerde nauwelijks controles uit op vluchten van Warschau naar New York. En Nayfeld en zijn vrienden vonden in Polen voldoende koeriers die bereid waren om met pakketten heroïne op het vliegtuig te stappen."
Wanneer de DEA en de FBI lucht kregen van de zaak, werd Boris Nayfeld gearresteerd. Het verhaal was wereldnieuws. Wat had Brandwain met die heroïnesmokkel te maken? “Helemaal niets”, zo verklaarde hij in 1995 aan Newsweek. Volgens Brandwain had Nayfeld M&S International achter zijn rug gebruikt om heroïne te smokkelen. “Van mij mag hij honderd jaar de gevangenis in”, zei Brandwain. Of hij dan helemaal niets wist van de business van zijn zakenpartner Nayfeld? “Heel de straat kan al lang weten dat je vrouw met de halve buurt naar bed gaat, terwijl jijzelf daar totaal geen weet van hebt.”
Mediahuis: “Het internationale schandaal rond Boris Nayfeld deed de reputatie van Mike Brandwain geen goed.” Brandwain gaf aan de lopende band interviews aan media in binnen- en buitenland, van The Guardian tot Newsweek. In de interviews vertelde hij hoe de Russische maffia zijn bedrijf niet alleen had misbruikt, maar uiteindelijk gewoonweg had afgenomen. Dat gebeurde op een bijeenkomst met enkele maffiabazen, die ‘Goldfinger’ op het matje hadden geroepen. Veel onderhandelingsmarge kreeg Brandwain niet. Hij kreeg een wapen tegen het hoofd gezet en moest zijn handtekening zetten, waarmee hij afstand deed van al zijn warenhuizen in Rusland. M&S International had in een klap geen afzetmarkt meer en ging in 1994 failliet. In een interview, dat Brandwain in 1995 gaf aan het Amerikaanse tijdschrift Newsweek, voorspelde hij dat hij elk moment een kogel in het hoofd zou kunnen krijgen. Drie jaar later, op 17 juli 1998, kwam die voorspelling uit.
COLD CASE
De moord op Rachmiel Brandwain werd nooit opgelost. Het onderzoek werd afgesloten in 2003. Brandwain liet een vrouw en twee kinderen achter. Dochter Ilana was 22 jaar toen haar vader werd vermoord, zoon Maxim was 16.
Ilana (nu 47) vertelt aan Mediahuis dat haar familie door een hel is gegaan. “Ik heb jarenlang met angsten, depressies en woedeaanvallen te kampen gehad. Het heeft lang geduurd voor ik deze verwoestende tragedie een plaats heb kunnen geven. Maar waar ik het nog altijd moeilijk mee heb, is dat we nooit antwoorden hebben gekregen. Waarom is onze vader vermoord? En waarom is zijn moord nooit op een fatsoenlijke manier onderzocht? Ik weet tot op de dag van vandaag niet wat het onderzoek heeft opgeleverd. Welke aanwijzingen waren er? Het zou een daad van menselijkheid zijn om ons de waarheid te vertellen, zodat we de zaak kunnen afsluiten. Maar niemand heeft ooit aan de kinderen of de familie gedacht.”
DIEPE WONDEN
Dat haar vader werd afgeschilderd als een maffiabaas, heeft diepe wonden geslagen bij Ilana. In Mediahuis: “Mijn vader heeft ongetwijfeld fouten gemaakt, maar hij was geen slechte man. En hij was zeker geen gangster of maffioso. Hij is net slachtoffer geworden van gangsters.”
“Het echte verhaal van mijn vader is dat van een man die op jonge leeftijd zijn land is ontvlucht. Hij heeft zijn leven eigenhandig van nul moeten heropbouwen. Mijn vader was een prachtige mens. Ik werd een tijd geleden aangesproken door een man die hersenkanker had overleefd. Hij vertelde me hoe mijn vader zijn leven had gered door zijn operatie te betalen. Hij was een briljante zakenman, en een fantastische vader die ons stimuleerde om altijd het beste van onszelf te geven. Ik zal nooit vergeten hoe hij me leerde fietsen. Hij bleef me aanmoedigen, zodat ik het niet zou opgeven”, zegt Ilana. “Mijn vader is al die jaren heel slecht afgeschilderd in de pers. Ik heb nooit de kracht gehad om daar op te reageren. Wij waren te kapot van zijn dood. Maar na 25 jaar is het tijd om een positiever beeld van mijn vader te schetsen. He was een amazing, smart and loving father.”
Ilana’s jongere broer Maxim (nu 40) reageert kort vanuit het buitenland aan Mediahuis. “Ik herinner me niet zo heel veel uit die periode”, aldus Maxim. “Hij was mijn vader, ik mis hem en het was erg moeilijk om zonder hem te moeten opgroeien. Ik hoop nog altijd dat er een dag komt dat men de moordenaar van mijn vader vindt.” Of moordenaars aangezien er 2 schutters waren.
foto Pexels ter illustratie
