De laatste dagen van een jaar - als je de christelijke jaartelling, ook Anno Domini- of AD-jaartelling genoemd, volgt tenminste - zijn geen pretje voor pessimisten. Eerst het dwaze kerstfeest en dan een kunstmatig nieuwjaar met het artificieel positieve feestgedruis.
Politiek filosoof Menachem Samuel (MS) Arnoni kan zwartkijkers en pessimisten helpen. Arnoni werd op 1 febuari 1922 in het Poolse Lódz geboren. In 1985 overleed hij.
Arnoni is een van de interessantere filosofen. Toch is hij niet zo bekend bij het grote publiek. Volgens sommigen komt dit omdat MS met zijn stoutmoedige interpretaties het politieke establishment en de intellectuele achterban te hard voor het hoofd heeft gestoten.
Het recht om pessimist te zijn
Het beste essay van de jood MS is ongetwijfeld ‘Het recht om pessimist te zijn’. Hierin stelt Arnoni ondermeer de vraag of het zinvol was om de Holocaust overleefd te hebben. ‘Ik zal geen blad voor de mond nemen of me laten terroriseren doordat een of andere lezer een aangenaam en, bij implicatie, vleiend antwoord verwacht’, stelt Arnoni. ‘Mijn antwoord is ondubbelzinnig: nee, het was het niet waard te overleven’.
De reden die hij hiervoor aangeeft is dat ‘de mensheid nauwelijks iets van de holocaust geleerd heeft’. Conflicten tussen mensen en samenlevingen zijn sindsdien gebleven wat ze altijd waren. ‘Niet één enkel uur sinds die vroege meidagen van 1945 zijn ze iets anders geweest.’ Binnen het kader van het huidige conflict in de Levant een zeer actuele analyse.
Visie op mens
In ‘Moeder was niet thuis voor haar begrafenis’ kunnen we bovenstaande stelling van Arnoni inkaderen door inzicht in de visie die Arnoni heeft over de mens. ‘Wij mensen denken abstract? Ja, denken we eigenlijk wel, als denken staat voor alles wat er buiten reflexen en impulsen om gebeurt? Zelfs voordat we een zaak begrepen hebben seint het instinct al naar de hersenen of die in ons voordeel of in ons nadeel is’.
Arnoni hekelt ook, in een zelfde beweging, dat we waarheid van onwaarheid zouden kunnen onderscheiden, ‘terwijl we eigenlijk niet meer doen dan tegen elkaar afwegen wat ons wel en wat ons niet welgevallig is.’ Onze hersenen – ‘de gelei in de schedel’ – bedriegen ons voortdurend, stelt hij resoluut.
Het boek ‘Moeder was niet thuis voor haar begrafenis’ dateert in zijn oorsponkelijke versie van 1980. Hierin bekritiseert Arnoni eveneens onze toegeeflijkheid ten op zichte van kinderen.
Opvoeding van kinderen
‘Neem alleen maar eens het kwaad van te veel toegeven, dat zo kenmerkend is voor de westerse welvaartsmaatschappij. Het blijkt in de grond van de zaak een opvoedkundige fout te zijn die voorkomt uit een onder de oppervlakte aanwezige angst van de ouders om wrok van het kind te riskeren.’ Opnieuw actueler dan ooit.
Een vader zal niet optreden tegen een verwend kind uit angst dat ‘hij een “goede” relatie ondermijnt’. Hij zal volgens Arnoni niet eens zien dat dat nu juist is wat het kind door ogenschijnlijke rebellie tegen hem probeert te bereiken.
Bijna een halve eeuw later is de opvoedkundige toestand er dus alleen maar erger op geworden. Ouders roepen – ondermeer op televisie – de hulp in van ‘opvoedkundigen’ om hen te helpen. Gewoon wat strenger zijn en Arnoni lezen zijn meestal al voldoende.
Anne Frank
Een mogelijke verklaring voor de impopulariteit van Arnoni is zijn expliciete kritiek op het dagboek van Anne Frank. Dat ligt gevoelig.
De populariteit van dat dagboek is voor hem ‘verbazingwekkend’. Hij heeft zich dan ook nooit kunnen identificeren met ‘Het Achterhuis’. Niet omdat hij zich niet kon vinden door wat in het boek staat: ‘bijzonder ontroerend’ vond hij het werk zelf.
Arnoni kwam wel in opstand tegen het feit dat dit boek kenmerkend zou zijn voor de jodenvervolging. ‘Dat is het helemaal niet’, stelt Arnoni. ‘De belevenissen van Anne Frank zoals die in haar dagboek zijn opgetekend zijn eerder niet-kenmerkend dan kenmerkend’, schrijft Arnoni. ‘Praktisch de hele mensheid heeft het als symbool gekozen voor wat ze over de jodenvervolging wenst (cursivering toegevoegd) te weten.’
Stoomwalsmeningen
Sommige intellectuelen menen dat anno 2023 de kaarten helemaal anders liggen dan tijdens die ‘vroege meidagen van 1945’ (red: de overwinning op Hitler). Onzin, zou Arnoni ongetwijfeld uitroepen. ‘Onze tijd staat onder zijn eigen conformistische druk, die in kracht geen haar afwijkt van de stoomwalsmeningen van vroeger’, schreef hij al in 1980. ‘Tegenwoordig hoeven we niet democratisch meer te zijn, maar moeten we democratisch klinken, wat voor semantische contrabande we daar ook mee in huis halen.’
Prettige feesten aan alle zwartkijkers, pessimisten en doemdenkers!
Foto: Pexels
