Op het internet lees je de meest gekke theorieën. Inzake de oorlog in Oekraïne is dat niet anders. Laat ons de feiten even op een rijtje zetten en de internetfantasieën aftoetsen aan de realiteit.
Michael Verstraeten (Vrijheid) is nauw betrokken met de Oekraïnecrisis: zijn eega is immers Oekraïense. Hier zijn kijk op de dingen - en een mogelijke oplossing.
Voor de inval: ego’s en procedures
Na de val van het ijzeren gordijn is de conflictlogica van de twee blokken nooit verlaten geweest. Twee blokken die met getrokken messen tegenover elkaar staan en elkaar uit schrik voor het getrokken mes niet aanvallen. Dat is de logica waarin de mens Poetin is groot geworden, en waarin hij tot op vandaag gevangen zit. Voor Poetin is het Westen een bedreiging. Europa wil Rusland aanvallen en staat daarom met een getrokken mes voor hem. Vanuit die bril zag Rusland de voorbije jaren de EU en de NAVO steeds dichterbij komen. Oude communistische blokgenoten zijn van kamp veranderd. De akkoorden dat zoiets niet zou gebeuren, werden niet nagekomen. Telkens op vraag van de betrokken landen zelf.
In Europa is de conflictlogica de voorbije jaren sterk verminderd. Rusland werd eerder aanzien als een handelspartner. Eén die in binnen- en buitenland soms raar uit de hoek kwam, maar tot daar nog aan toe. Het Europa van de eenentwintigste eeuw was geen oorlogen op het continent meer gewend. De generaties die de oorlog hebben gekend sterven uit. De meeste mensen en regeringsleiders hielden het al lang niet meer voor mogelijk dat er nog een oorlog zou komen. De NATO was geen reële bedreiging voor Rusland meer. In Europa wordt de NATO aanzien als een koepel die vrede brengt onder de lidstaten. Het militair pact beschermt ook tegen buitenstaanders, maar zorgt er in de eerste plaats voor dat de leden elkaar niet gaan aanvallen. Vanuit die logica was de komst van de Oost-Europese staten welkom. En omgekeerd kwamen die staten ook graag bij de NATO. Niet om Rusland aan te vallen, maar voor interne vrede en bescherming. Alleen heeft Poetin dat nooit zo ingeschat. Er was ook geen enkele Europese leider die voldoende leiderschap had om hem ervan te overtuigen de conflictlogica eindelijk te verlaten.
De paradox is dat Poetin in de periode van 1999 tot 2003 in dezelfde positie zat als de andere Oost-Europese staten. Hij verklaarde in 2000: “Ik kan mij mijn eigen land niet inbeelden geïsoleerd van Europa en wat vaak de ‘geciviliseerde wereld’ wordt genoemd.” De intentie om helemaal aan te sluiten bij Europa was er toen zeer duidelijk. Meer nog. Hij vroeg zelfs openlijk aan George Robertson, de toenmalige secretaris – generaal van de NATO, wanneer hij zou worden uitgenodigd om deel uit te maken van deze alliantie. Robertson, een linkse labourpoliticus, antwoordde hem: “Wij nodigen niemand uit om bij de NATO te komen, ze doen een aanvraag om de NATO te vervoegen. Waarop Poetin antwoordde: “Wel, wij gaan niet in de lijn staan met een hoop landen die er niet toe doen.”
En weg was de historische kans om de vrede in Europa helemaal te consolideren. Robertson mag zich hiervoor danig zelfkastijden. Het is toch wel schandelijk om omwille van de ‘aanvraagprocedure’ deze historische kans niet te grijpen. Dwazere socialistische regelneverij bestaat niet. Terwijl Poetin om dezelfde reden zijn ego wel opzij mocht zetten, in het belang van de mensen. Dwazer narcisme bestaat niet. Hadden die twee idioten de deal toen geklonken, dan waren er nu geen duizenden doden gevallen in Oekraïne. Dan was de wereld de voorbije jaren een heel stuk veiliger en rustiger geweest.
De redenen voor inval, volgens Poetin
Van Poetin is bekend dat hij de laatste jaren geweldig kan zagen en klagen. Meestal over hoe slecht Rusland wordt behandeld door de Amerikanen en hun bondgenoten. Minutenlange monologen krijgen diplomaten te horen. Tot en met een Barak Obama die na zestig minuten Poetin, waar hij bijna geen woord tussen kreeg, met hoofdpijn huiswaarts keerde. In zijn toespraken op tv daarentegen komt hij meestal eerder zacht en wijs over. Op 21 februari 2022 kregen de televisiekijkers niet de Poetin te zien die zij gewend zijn. Een zuchtende en steunende Poetin deed een bij wijlen warrig verhaal vol historisch fouten of bij het haar getrokken feiten die zouden moeten aantonen dat Oekraïne eigenlijk nooit onafhankelijk was geworden van Rusland. Een argument dat niet alleen onjuist is, maar bovendien totaal irrelevant. Stel dat morgen de Spanjaarden hun historische aanspraken op België komen opeisen.
In deze toespraak leren we de redenen waarom Poetin Oekraïne wilde binnenvallen. Deze redenen zijn helemaal in overeenstemming met de propaganda die in de maanden jaren ervoor werd verspreid over Oekraïne. Propaganda die de voorbije dagen zwaar is geëscaleerd en die ook in het Westen is doorgedrongen in de geesten van een behoorlijk aantal Europeanen. Laten we deze punten even nader bekijken.
De ‘genocide’ in Oost-Oekraïne. In de regio Donbas woedt al jaren een oorlog. Russisch-gezinde ‘rebellen’ willen deze regio’s afscheiden van Oekraïne en aansluiten bij Rusland. Er wordt gevochten tussen deze rebellen, gesteund door Rusland, en het Oekraïense leger. Dat leger zou de burgerbevolking zelf hebben gebombardeerd waardoor er, zo wordt gefluisterd op het internet, 14.000 doden zouden zijn gevallen bij de burgers. Een verhaal dat al meermaals werd onderzocht, onder andere door de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa). Een sedert 2014 in de streek aanwezig monitoringcomité, in samenwerking met Rusland, vond geen enkel bewijs van het bestaan van genocide of van het massaal gericht doden van burgers in Donbas
De ‘dreiging’ van de NATO. Daarover zei Poetin letterlijk: “Ze proberen ons ervan te overtuigen dat de NAVO een vredelievend en puur defensief bondgenootschap is. Ze zeggen steeds dat het geen bedreiging vormt voor Rusland. Ze vragen ons om hen op hun woord te geloven. Maar we kennen de echte waarde van zulke woorden.” Het is dus niet dat het hem niet gezegd is. Hij weet het, maar hij gelooft het niet. “Oekraïne zal dienen als springplank voor de aanval”, beweert hij verder. Maar een aanval van de NATO via Oekraïne is er nooit gekomen en er was ook helemaal geen aanwezigheid van de NATO aldaar die zo’n aanval kon doen vermoeden. Conclusie: omdat Poetin de NATO-landen “niet geloofde”, is hij Oekraïne binnengevallen.
Extreem-rechts. Er is in Oekraïne een legereenheid die openlijk extreem-rechtste sympathieën heeft, het Azov-battalion. Nationalisten die vechten tegen de Russische rebellen. Het gaat echter om een kleine eenheid van hoogstens en paar duizend manschappen. Extreem-rechts haalde bij de vorige verkiezingen de kiesdrempel niet eens. Een land 'extreem-rechts' noemen omwille van een beperkt aantal extreem-rechtse eenheden in het leger is een grove overdrijving.
De Russische taal en cultuur worden uitgeroeid. De taalwetten in Oekraïne zijn minder streng dan die in België. Op producten, bij aankondigingen in winkels ten aanzien van consumenten bijvoorbeeld, worden Russisch en Oekraïns samen gebruikt. De laatste jaren minder, maar het kan perfect. Op school wordt Oekraïens gesproken. Idem bij officiële instanties en op radio en tv. Voor het overige gebruiken de mensen zowel Russisch als Oekraïens. Niemand maakt daartegen bezwaar. Mocht bij ons in Vlaanderen een tweetalig iemand constant Frans spreken, dan zouden er opmerkingen komen. Toen Oekraïne onafhankelijk werd, werden de Russische namen van de mensen naar het Oekraïens vertaald. Maar wie nu een naamswijziging aanvraagt terug naar een Russische naam, of zelfs een westerse naam, krijgt dat zonder enig probleem. Dat de Russische taal en cultuur zouden worden uitgeroeid, is een Calimerofantasie van Poetin.
Oekraïne is van plan kernwapens te ontwikkelen. Het is uiteraard niet uit te sluiten dat er mensen in Oekraïne zijn, die graag een kernwapen willen ontwikkelen. Maar daartoe zijn geen aanstalten gemaakt. Dat zegt Poetin ook niet. Het gaat dus om gedachten. Uit niets blijkt dat de Oekraïense overheid stappen in die richting zet.
Samengevat: behalve het opschuiven van de NATO naar het oosten, en de niet nagekomen afspraak daarover, is er bitter weinig waar van de redenen die Poetin opgaf om Oekraïne binnen te vallen.
Wat doet Poetin volgens Poetin zélf in Oekraïne?
Volgens Poetin – dat leren we uit zijn toespraken – is het de bedoeling om Oekraïne de 'demilitariseren' en te 'denazificeren'. De 'militaire operatie' is uitsluitend gericht op militaire installaties, en niet op burgerinfrastructuur. Er wordt niet gevuurd op burgers. De burgers zijn niet in gevaar. Het is ook niet de bedoeling het bestuur over te nemen, zo zegt hij, maar de mensen zelf te laten kiezen welk bestuur ze willen. Verder zou het de bedoeling zijn om de regio Donbas te beschermen tegen de aanvallen van de Oekraïense regering op de burgers aldaar. Poetin gaat ervan uit dat er een Russisch sprekende meerderheid is in Oekraïne die helemaal niet gediend zou zijn met de Oekraïense regering en 'bevrijd' moet worden door de Russen.
Het is opvallend dat deze aaneenreiging van irrealiteiten identiek is aan het verhaal waarmee de Russische soldaten op pad zijn gestuurd. Jonge soldaten die denken dat ze in Oekraïne de mensen komen bevrijden van de nazi’s en dat ze met open armen en bloemen zullen worden ontvangen. Als ze al niet is wijsgemaakt dat ze gewoon 'op oefening' zijn.
Al even opvallend is dat de Oekraïense onderhandelaars blijkbaar geïrriteerd geraken omdat de Russische onderhandelaars met dezelfde fantasieën komen aandraven bij de onderhandelingen. De Oekraïense delegatie krijgt te horen dat ze nazi’s zijn en dat ze de Russische cultuur willen uitroeien. Dat er een grote groep Russisch gezinde mensen is die het huidige regime niet willen. Dat er genocide is in Donbas.
Bepaald moeilijk dan om te onderhandelen als de Oekraïners dat – terecht – een fictie vinden...
En nog opvallend: uit de via de Russische oppositie uitgelekte documenten van de Russische inlichtingendienst blijkt dat zelfs in deze dienst hetzelfde narratief werd gehanteerd.
Dat ganse narratief is ook de basisboodschap voor de militairen geweest. Als er al een boodschap was. Met als uiteindelijk gevolg dat de troepen in Oekraïne totaal verkeerd voorbereid zijn op deze oorlog. Dat komt ervan als een beleid niet wordt gebaseerd op harde feiten maar op, voor Poetin dan, 'politiek correct denken' over de werkelijkheid.
De logistiek is gedesorganiseerd. Soldaten deserteren en saboteren hun eigen voertuigen. De Russen worden constant afgeluisterd omdat ze de 3G- en 4G-masten hebben vernield met het idee dat ze die toch niet nodig zouden hebben. Omdat het regime al snel zou zijn omvergeworpen. Er ontstaan ruzies in het leger. Generaals moeten te dichtbij het krijgsgewoel komen en worden gedood. Hele colonnes voertuigen krijgen blitz-aanvallen te verduren van kleine groepjes Oekraïense soldaten. De legervoertuigen zijn zelfs niet eens behoorlijk voorbereid op de moerassige ondergrond van een smeltend Oekraïne. Dat die legervoertuigen zijn uitgerust met goedkope 'Made in China'-banden, hebben de Russen zich al beklaagd.
Met als bijkomend gevolg dat de hele indoctrinatie en censuur van Rusland identiek hezelfde narratief heeft overgenomen, waardoor families uit elkaar vallen omdat de Russische tak vindt dat de 'nazi’s' in Oekraïne moeten worden aangepakt. De Russische helft van de familie gelooft gewoon niet dat de Russen de andere helft van de familie bombarderen. De Oekraïners bombarderen zichzelf, denken ze.
De hele Russische samenleving, tot en met het leger en de inlichtingendiensten, zijn doordrongen van deze waandenkbeelden. Het is nu hard wakker worden, voor zij die de realiteit willen zien.
De andere 'redenen' voor de inval
Naast deze 'redenen' die Poetin zelf opgaf in zijn toespraak, zijn er nog andere 'redenen' die her en der worden aangehaald waarom hij Oekraïne zou binnenvallen.
- Toegang tot de Zwarte Zee. Rusland heeft al toegang tot de Zwarte Zee. Daarvoor heeft Rusland Oekraïne niet nodig.
- De Nato komt te dicht bij Moskou. Sedert 2004 is Letland lid van de Nato. Letland ligt ongeveer even ver van Moskou als Oekraïne.
- Rusland wil de biolabo’s in Oekraïne vernietigen en is daarvoor Oekraïne binnengevallen. Er zijn in Oekraïne een aantal labo’s gevestigd die onderzoek doen naar onder andere diverse pathogenen. Deze labo’s werden mee gefinancierd door de USA en zijn bedoeld om onderzoek te doen naar onder meer de afwering van biologische wapens die vanuit Rusland zouden worden gebruikt. Er is op vandaag geen bewijs dat deze labo’s zelf biologische wapens maken. Er is al evenmin bewijs dat de Russen deze labo’s hebben vernietigd of hebben willen vernietigen. Integendeel: op 6 maart 2022 publiceerde het officieel Russisch persagentschap Tass een bericht over de kwestie. Volgens dit bericht werden na de inval in labo’s dichtbij de Russische grens documenten gevonden die erop wezen dat er patogenen werden vernietigd op 24 februari. Er zouden ook documenten zijn gevonden die zouden kunnen wijzen op de geplande ontwikkeling van biowapens, maar deze documenten zijn nog in onderzoek. Uit het bericht blijkt alvast dat de Russen Oekraïne niet zijn binnengevallen om biolabo’s onschadeling te maken. Omgekeerd zeggen de Russen dat ze pas na de inval op documenten van deze labo’s zouden zijn gevallen. Het bericht herhaalt dat Rusland een 'militaire operatie' in Oekraïne houdt om Oekraïne te 'demilitariseren en denazificeren'. Het bericht van Tass vertoont de documenten zoals die al een tijdlang op sociale media vertoond werden. In deze documenten staat dat de USA biolabo’s in Oekraïne financiert voor onderzoek naar diverse pathogenen. Precies dat wat ook door de USA werd bevestigd. Uit de berichten van Rusland zelf blijkt dus dat het (1) niet de bedoeling was van de Russen om Oekraïne binnen te vallen voor de biolabo’s, (2) deze labo’s ook niet vernietigd werden door Russische raketten, en (3) er enkel documenten in beslag werden genomen die zouden kunnen wijzen op de ontwikkeling van biowapens, maar dat wordt nog onderzocht. Nergens wordt vermeld dat er biowapens zijn gevonden.
- De ondergrondse rijkdommen en het landbouwareaal van Oekraïne. Oekraïne heeft inderdaad, vooral in het Oosten (Donbas) wat mijnindustrie. Daarnaast is er uiteraard de uitgestrekte graanschuur van Europa. Als het Poetin te doen zou zijn om goedkoop graan te kunnen oogsten, dan gaat hij in elk geval de lokale boeren toch moeten betalen en is hij intussen 1 miljard dollar per dag kwijt aan de oorlog. Een goed plan is dat alvast niet. Bovendien zou dat een ordinaire holdup zijn. Iets dat een inval nog minder verantwoordt.
Conclusie over de feiten
Behalve het feit dat de NATO de voorbije jaren behoorlijk is opgeschoven naar het oosten en dat de afspraak daarover niet werd nagekomen, had Poetin weinig reële redenen om Oekraïne binnen te vallen. Dat de NATO is opgeschoven is op zich wel reëel, maar de cruciale gevolgtrekking die Poetin eruit afleidde is dat niet. Hij geloofde de NATO gewoon niet als ze zeiden dat ze helemaal niet van plan waren om hem aan te vallen.
Alles wijst erop dat hij dat heeft gedaan vanuit een vertekend werkelijkheidsbeeld. Ingegeven door angst voor een aanval vanuit Europa. De analyse die Poetin maakte over de politieke situatie in Oekraïne is al even wereldvreemd. Foute informatie, sterke overdrijvingen, het leggen van onbestaande relaties… Een fenomeen dat we ook gezien hebben bij corona. De overheid die een beleid voert op basis van een totaal verkeerde uitgangspositie.
Het uitrollen van zo’n beleid geeft aanleiding tot doden. Zowel bij corona als in Oekraïne. De overheid die in een fantasiewereld gaat leven: het is een gevaarlijk fenomeen.
Wat nu?
De inval in Oekraïne stelt de wereld voor een aantal serieuze dilema’s. Keuzes die moeten worden gemaakt, maar die inhouden dat moet worden gekozen tussen de pest en de cholera.
Niemand wil een escalatie van het conflict naar de rest van Europa. Daarom willen we niet betrokken worden in de oorlog. Wat tot gevolg heeft dat we de geagresseerde Oekraïners niet kunnen bijstaan ter verdediging tegen hun agressor. Geconfronteerd met een Poetin-regime dat niet meer in de realiteit leeft, is er onzekerheid over de respons die ons wacht bij sancties. Laat staan bij rechtstreekse inmeningen. Het leveren van wapens komt ook al neer op inmenging. Vanuit moreel oogpunt is dat een moeilijke oefening. Wij Europeanen kijken toe hoe een buur wordt uitgemoord en we doen niets, uit zelfbehoud.
We verzachten dit dilema een stukje door sancties op te leggen, en door wapens en hulpgoederen te leveren aan Oekraïne. Dat is zoeken naar een evenwicht om toch zoveel mogelijk de buur te helpen in de hoop dat moordenaar van de buur zich niet richt tot de rest van de stad. Het probleem is dat Poetin op dit ogenblik totaal onbetrouwbaar is. Hem laten zijn 'goesting' doen is dus ook geen optie, want we weten niet waar dat zal eindigen.
Aan Poetin een stuk van Oekraïne geven is het belonen van een agressor. Een agressor belonen is nooit een goed idee. Zeker niet als die agressor onberekenbaar is. Dat zet immers aan tot nog meer agressie, en kan ook andere agressoren inspireren. Terwijl omgekeerd de agressor zijn acties niet wil stopzetten zonder een beloning. Onderhandelingen met een agressor zijn daarom bijzonder moeilijk. Oorlogen eindigen meestal met een overwinnaar en een overwonnene. Of ze verzanden in een jarenlang conflict.
Het bestrijden van propaganda en indoctrinatie. Elke oorlog start met desinformatie die bij de bevolking wordt ingeprent. Zonder deze indoctrinatie is er te weinig steun van de mensen voor de leider(s). Dat is in Rusland niet anders. Een (belangrijk) deel van de bevolking gaat daardoor in de irrealiteit leven. Boodschappen van buiten die hen duidelijk proberen te maken dat de werkelijkheid anders is, komen gewoon niet door. Deze propaganda bereikt ook de Europese landen, waardoor ook mensen hier gaan geloven in wat Poetin verspreidt.
Precies omdat de propaganda het noodzakelijk klimaat voor de oorlog schept, is het noodzakelijk deze propaganda te bestrijden. Dat zorgt voor wrijvingen met de mensen die in de propaganda geloven. Zij richten zich tegen de Europese regeringen die Russische berichtgeving blokkeren. Daarbij wordt de 'vrijheid van meningsuiting' genoemd als grondslag om oorlogspropaganda toch toe te laten. Terwijl het recht op vrije meningsuiting geldt voor burgers, maar niet voor overheden, laat staan oorlogvoerende landen.
De sancties treffen iedereen. Terwijl het de bedoeling zou moeten zijn om die mensen te overtuigen die achter Poetin staan. Het gevolg? Ook wie niet achter Poetin staat, wordt getroffen. Het is onmogelijk om sancties te voorzien die enkel die Russen treffen die een steun vormen voor Poetin. Als sancties het enige redmiddel zijn, dan zullen ze spijtig genoeg tegen alle Russen moeten uitgevaardigd worden.
Het is in deze context dat keuzes moeten worden gemaakt. Geen van die keuzes is optimaal. Te zachte oplossingen dreigen stinkende wonden te maken. Terwijl hard uitpakken tot escallatie kan leiden. Het is voortdurend zoeken naar balansen, voornamelijk met de bedoeling om het aantal slachtoffers zoveel mogelijk te beperken. Aan de Westerse regeringen verwijten dat zij binnen deze dilema’s verkeerde keuzes maken, is niet correct. Voor elk van deze keuzes is iets te zeggen.
Is dan elk plan onmogelijk?
Neen. Het is een stuk gemakkelijker om de uiteindelijke doelstelling te formuleren, dan de weg erheen te bepalen. Eigenlijk ligt de oplossing voor de hand en is die al jarenlang bekend: zowel Rusland als Oekraïne worden lid van de NATO en de EU. De oude droom van Poetin zelf. Een droom die hij niet meer voor mogelijk houdt. Zijn analyse in 2000 was correct. Door lid te worden van de EU en de NATO is Rusland niet meer geïsoleerd van Europa en kan er welvaart en vrede zijn voor iedereen op het oude continent.
Het mooie aan dit einddoel is dat het al eens zelf heeft geformuleerd. Alleen kan het nog moeilijk worden uitgevoerd met Poetin zelf. Een land met een dergelijke agressor aan het hoofd kan moeilijk worden opgenomen in de EU of in de NATO. Dan dreigen er interne conflicten te ontstaan die het hele opzet onderuit kunnen halen. Het is dus de opdracht om Poetin naar de exit te leiden, zijn pensioen, en zijn land naar de ingang van de EU en de NATO. Bij voorkeur snel, want ieder uur dat wordt verloren sterven er mensen.
Vrijheid vraagt de EU en de NATO met aandrang het volgende voorstel op tafel te leggen:
- Rusland staakt het vuren en trekt zich terug uit Oekraïne.
- Rusland en Oekraïne starten de procedure op om lid te worden van de NATO en de EU.
- Er worden samen inspanningen gedaan om de democratie in deze beide landen te versterken en te verbeteren.
- Er worden samen inspanningen gedaan om de infrastructuur van de beide landen te versterken en te verbeteren.
- De EU en de Nato maken van de gelegenheid gebruik om te democratiseren en de mensen echte inspraak te geven.
Het voordeel van zo’n plan is dat het de huidige geschilpunten en irrealiteiten overstijgt. Dat het een oplossing biedt die duurzaam kan zijn, waarvan de beide landen en hun bevolking de vruchten kunnen plukken.
Maar vooral is dit plan bij uitstek realistisch omdat het eigenlijk van Poetin zelf komt.
(Michael Verstraeten, Vrijheid)
