We hebben het al eerder geschreven: Omikron plaatst wetenschappers voor een groot probleem. De reden? De variant combineert enkele van de meest problematische mutaties die te zien zijn in de Alpha-, Beta- én Gamma-varianten, samen met enkele nieuw verworven mutaties. Vreemd. Het is binnen dat kader niet verwonderlijk dat sommigen voorzichtig beweren dat Omikron niet op een normale wijze ontstaan is en daarmee zitten we bij de oorspronkelijke vraag: waar en hoe ontstond de Wuhan-versie van SARS-CoV-2? In de natuur of in het lab? Dan toch een biowapen?
Ook Matthijs Welkers wist niet wat hij zag toen hij vorige week donderdag voor het eerst de genetische details van de nieuwe coronavariant bekeek. Alleen al aan de uitsteeksels (spikes) waarmee het virus zich vastklikt aan cellen heeft dat op meer dan dertig punten veranderingen ondergaan. “Bizar”, zegt de arts-microbioloog van het Amsterdam UMC in De Morgen. “Dit zijn meer mutaties dan je zou verwachten bij een beeld van geleidelijke evolutie. Een variant als deze zou je eigenlijk pas verwachten over een jaar of langer.” (eigen cursivering)
Misschien heeft het virus een evolutionaire sluipweg genomen door hele stukken van zijn bouwplan uit te wisselen met een ander SARS-CoV-2-virus, oppert Welkers in de krant. Dat is een truc die soms optreedt bij mensen die door twee virussen tegelijk worden besmet. Maar wat veel meer voor de hand ligt is dat het virus zich heeft ontwikkeld in een evolutionaire snelkookpan: het lichaam van iemand die een langdurige, sluimerende, chronische infectie doormaakte.
De Morgen: “Een variant die zich heeft ontwikkeld in een chronisch zieke, dat gaat in tegen een dezer dagen veelgehoord idee dat varianten ontstaan door te weinig vaccinatie in arme landen. (...) Ook de Britse variant, oftewel de alfavariant, ontstond waarschijnlijk in het lichaam van iemand die langdurig kwakkelde met het virus. En de zogeheten bètavariant en de gammavariant ontstonden in gebieden in respectievelijk Zuid-Afrika en Brazilië, waar al veel mensen immuun waren. Misschien was dat precies de kweekvijver waarin de varianten zich konden ontwikkelen.”
Volgens De Morgen is het lastig te zeggen wat omikron precies is. “De Wereldgezondheidsorganisatie schat hem in elk geval in als een sprinter (zoals delta,red.), maar genetische eigenschappen van bulldozers als de bèta- en de gammavariant heeft hij ook. Een zeer lastige combinatie van eigenschappen, erkende ook de Nature-studie al, een beetje verstopt in de uiteenzetting.”
Opmerkelijk is ook dat Omikron veelal in gevaccineerde personen werd vastgesteld. Dat was zo in Botswana en onlangs in Israël. "Vaccins hebben dus absoluut zin om de opkomst van sprinters te remmen: geen virus, dan ook geen varianten. Maar gaat het virus eenmaal rond, dan biedt vaccinatie geen garantie tegen het ontstaan van bulldozers. Al helemaal niet nu duidelijk is dat het virus ook bij een hoge vaccinatiegraad op een laag pitje kan blijven rondgaan. Aan de ene kant mag je aannemen dat vaccinatie de kans op mutaties verkleint, aan de andere kant kan vaccinatie virussen de weg wijzen om met de ‘juiste’ combinatie van mutaties te komen."
In Siena deden virologen intussen volgens de krant een griezelig experiment. In hun lab pestten ze coronavirussen door ze langdurig in aanraking te brengen met het bloed van ex-patiënten die het virus hadden verslagen. Keer op keer ging het virus ten onder. Tot het na ruim twee maanden ineens ‘compleet resistent’ werd voor het bloedplasma, schreven de Italianen dit najaar in vakblad PNAS. En, opvallend: een van de mutaties die ze zagen, een aanpassing genaamd E484K, zit ook in het omikronvirus. “Onze gegevens voorspellen dat, als de immuniteit in de bevolking toeneemt door infectie en vaccinatie, er ook nieuwe varianten zullen opkomen.”
