Weg met stemverplichting en rechtstreeks verkozen burgemeesters. Dit zijn de gamechangers.
De lokale verkiezingen van zondag 13 oktober staan voor de deur, en voor de Vlaamse kiezers gaat er heel wat veranderen. Geen verplicht stemhokje meer in Vlaanderen, en eindelijk – in theorie -meer directe invloed op wie de burgemeesterssjerp omgordt. Hoog tijd dus voor een update over wat je moet weten als je straks naar de stembus trekt.
Adieu, opkomstplicht: Bye bye stemverplichting in Vlaanderen
De eerste grote - historische - verandering: geen opkomstplicht meer in Vlaanderen! Geen geforceerde ritjes naar het stembureau op een regenachtige zondagmorgen. Vanaf nu is stemmen bij de gemeenteraadsverkiezingen een keuze, geen verplichting. Geen zin om je zondag op te offeren? Geen probleem.
Maar let op, dit geldt enkel voor de Vlaamse verkiezingen. Wallonië en Brussel blijven vasthouden aan die eeuwenoude traditie van stemplicht. Woon je daar, dan zal je ook op 13 oktober netjes je opwachting moeten maken. In plaats van de klassieke oproepingsbrief die je gewend bent, valt er nu een uitnodigingsbrief in de bus. Die wijst je de weg naar het stemhokje, maar dwingt je niet meer om te komen opdagen.
De burgemeester? Die kies jij gewoon ( een beetje)zelf!
Het grote nieuws van deze verkiezingen: de burgemeester wordt niet meer stiekem achter gesloten deuren uitgekozen door de gemeenteraad. Voortaan is de burgervader – of moeder – de kandidaat van de grootste partij die het meest aantal voorkeurstemmen in de wacht sleept. Simpel, transparant, en eindelijk een systeem waarin jouw stem - in theorie - écht het verschil maakt.
Maar, ook nu weer, in de randgemeenten rond Brussel geldt deze regel niet. Daar kunnen de gemeenteraadsleden nog altijd een eigen burgemeester naar voren schuiven. Maar voor het overgrote deel van Vlaanderen betekent dit dat de kracht van jouw stem nóg groter wordt.
Initiatiefrecht: Wie knutselt de coalitie in elkaar?
Hoe wordt de lokale macht verdeeld? De grootste partij krijgt 14 dagen om de politieke puzzel te leggen. De koploper met de meeste voorkeurstemmen – lees: de stemmenkampioen – krijgt de sleutel in handen om een coalitie te vormen. En als die er niet in slaagt om iedereen op één lijn te krijgen? Dan schuift de eer door naar de volgende partij in de rij, en krijgen zij 14 dagen om te proberen. Ook dit systeem is slechts theorie democratischer, want onze politici bedienen zich nu al van de achterpoortjes. Nooit eerder waren er zoveel kartels. Je zou kunnen zeggen die gelijk staan aan de vroegere geheime voorakkoorden. De partijen doen er alles aan om de grootse partij te worden en zo aan zet te zijn.
In bepaalde regio’s, zoals de gemeente Voeren en de faciliteitengemeenten rond Brussel, wordt nog een schepje extra gedaan: daar worden de schepenen rechtstreeks gekozen door de kiezers. Geen initiatiefrecht dus, maar een rechtstreekse invloed op de volledige ploeg.
Lijststem? Minder waard dan ooit
De dagen dat je met een lijststem automatisch de volgorde van een lijst aanvaardde, zijn geteld. Vroeger kregen de kandidaten die niet genoeg voorkeurstemmen hadden, een zetje via de lijststemmen. Maar nu is dat verleden tijd. Lijststemmen hebben nog weinig invloed, en het draait dus écht allemaal om de voorkeurstemmen. Wil je je favoriete kandidaat vooruithelpen? Vergeet die saaie lijststem, en kies bewust je man of vrouw.
Volmachten: Meer papierwerk, minder smoesjes
De regels rond volmachten zijn verstrengd. Waar je vroeger zonder veel moeite een volmacht kon regelen, is het nu verplicht om een officieel attest voor te leggen. Of je nu ziek bent, voor je werk in het buitenland zit, of zelfs op vakantie bent – zonder officieel bewijs kom je er niet meer vanaf.
Voor vakantiegangers en mensen met een tweede verblijf in het buitenland wordt het een stuk lastiger. Een vliegtuigticket of hotelreservatie volstaat als bewijs, maar heb je een tweede verblijf zonder reservatie? Dan zit je met een probleem. Geen ticket, geen volmacht.
Geen zin in bijzitter spelen?
Wie al twee keer bijzitter is geweest, krijgt eindelijk een keer de kans om "nee" te zeggen. Vanaf nu kan je vrijstelling aanvragen, maar enkel nadat je twee keer op rij je burgerplicht hebt vervuld. Het goede nieuws is: dit systeem wordt pas echt interessant na de verkiezingen van 13 oktober, want dan kan je pas officieel je vrijstelling aanvragen.
Maar opgelet, het is niet zo dat je vanaf nu zomaar je hand kunt opsteken om af te zeggen. Je moet nog steeds de nodige papieren invullen om je vrijstelling te bekomen. Dus nog een laatste keer doorbijten op 13 oktober en daarna ben je misschien wel definitief verlost van de bijzittersrol.
The bottom line
Op 13 oktober draait alles om jouw stem. Of je nu besluit om thuis te blijven en de hele boel links te laten liggen, of je grijpt de kans om rechtstreeks je burgemeester te kiezen en de politieke kaarten te herschikken, de keuze is volledig aan jou. De nieuwe gemeenteraadsverkiezingen anno 2024 worden net dat tikkeltje spannender.
(Foto: Shutterstock)
