Te vol is te vol.
De overbevolking in Belgische gevangenissen heeft een zorgwekkend hoogtepunt bereikt. Met 12.809 gevangenen tegenover een capaciteit van 11.020 plaatsen zitten de instellingen bomvol. Noodmaatregelen zoals verlengd penitentiair verlof hebben al geleid tot de vervroegde vrijlating van bijna 700 gevangenen. Maar of dat een structurele oplossing biedt, blijft de vraag.
Slaapplaats op de vloer: een historisch dieptepunt
De cijfers spreken boekdelen: op 25 november lagen maar liefst 198 gevangenen op matrassen op de grond. Dit “historisch hoog niveau” van overbevolking dwingt Justitie tot drastische ingrepen. Sinds maart is het systeem van verlengd penitentiair verlof ingevoerd. Kortgezegd betekent dit dat gedetineerden onder bepaalde voorwaarden de gevangenis al vóór het einde van hun straf mogen verlaten.
Maar dat verlof komt niet zonder restricties. Enkel gevangenen met een straf van maximaal 15 jaar, die minstens een derde van hun straf hebben uitgezeten, komen in aanmerking. Terreurverdachten en seksuele delinquenten blijven sowieso achter slot en grendel.
Vervroegd vrij, maar niet helemaal vrij
Het systeem kent bovendien een opmerkelijke regeling: sommige gevangenen wisselen tussen een maand achter de tralies en een maand thuis. Dit compromis klinkt als een creatieve oplossing, maar leidt volgens vakbonden tot een ongeziene administratieve rompslomp. Psychosociale diensten worden overspoeld met extra taken, wat de druk op het gevangeniswezen alleen maar verhoogt.
Sinds de invoering in maart hebben 696 gedetineerden van dit systeem gebruikgemaakt. Maar volgens insiders is dit vooral symptoombestrijding. “Het laat toe wat ademruimte te creëren,” zegt een gevangenisbron, “maar het lost de kern van het probleem niet op.”
Regionale verschillen: Brussel als probleemzone
Niet elke regio is even zwaar getroffen. Brusselse gevangenissen springen eruit, met een overbezetting van 8,73 procent – beduidend hoger dan Vlaanderen (4,50 procent) en Wallonië (4,66 procent). De gevangenis van Sint-Gillis voert de lijst aan, waar 15,42 procent van de gedetineerden vervroegd is vrijgelaten.
Detentiehuizen zoals die in Kortrijk en Vorst scoren echter nog extremer, met respectievelijk 24,71 procent en 32,47 procent van de gevangenen die van het verlofsysteem gebruikmaken. Omdat deze instellingen enkel kortgestraften huisvesten, komt bijna een derde van hun bewoners vroegtijdig vrij.
Vakbonden: “Tijdelijke lapmiddelen bieden geen duurzame oplossing”
De kritiek vanuit vakbonden is niet mals. Het systeem van verlengd penitentiair verlof lijkt op papier een slimme manier om ruimte vrij te maken, maar in de praktijk wordt het probleem alleen verschoven. “De werkdruk op administratieve en psychosociale diensten stijgt, terwijl de fundamentele oorzaken van overbevolking niet worden aangepakt,” klinkt het bij vakbondsvertegenwoordigers.
Een structurele oplossing lijkt ver weg. Nieuwe gevangenissen bouwen kost tijd en geld, terwijl alternatieven zoals detentiehuizen slechts een beperkte impact hebben. Intussen blijft het aantal gevangenen stijgen en dreigt België zijn positie als slechtste leerling van de Europese gevangenisklas te behouden.
Waarom overbevolking blijft toenemen
Het Belgische gevangenissysteem kampt al jaren met structurele problemen:
- Te weinig capaciteit: De huidige gevangenissen zijn verouderd en kunnen simpelweg niet meer aan de groeiende instroom voldoen.
- Gebrek aan alternatieven: Projecten zoals elektronisch toezicht en detentiehuizen worden te traag opgeschaald.
- Strengere straffen: Nieuwe wetgevingen zorgen ervoor dat meer mensen langer in de gevangenis belanden.
Volgens experts zou een herziening van het strafsysteem noodzakelijk zijn om de instroom te beperken. Denk aan meer gebruik van alternatieve straffen en een betere re-integratie van ex-gedetineerden.
Wat brengt de toekomst?
Met de huidige maatregelen blijft het dweilen met de kraan open. Zonder dringende investeringen in nieuwe capaciteit, slimme alternatieven en een herziening van het strafbeleid zal de situatie verder escaleren. Voor nu lijkt het erop dat verlengd penitentiair verlof nog wel even de standaardoplossing blijft – ten koste van de efficiëntie en de werkdruk binnen het gevangeniswezen.
(Foto: screenshot VRT NWS)
