Is dit het begin van een juridisch precedent?
Samen met Duitsland, Canada en Australië heeft Nederland aangekondigd Afghanistan aansprakelijk te stellen voor de schending van vrouwenrechten onder het bewind van de Taliban. De boodschap was helder en ondubbelzinnig: als de Taliban binnen zes maanden niet hun repressieve beleid tegen vrouwen en meisjes ombuigen, staan ze oog in oog met het Internationaal Gerechtshof (ICJ) in Den Haag.
Deze “actie” - aangekondigd tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in New York - markeert een cruciale mijlpaal in de internationale strijd tegen genderdiscriminatie. Het is de eerste keer dat een land mogelijk voor het ICJ wordt gedaagd op basis van schendingen van het VN-Vrouwenverdrag. Het potentieel gevolg? Een juridische uitspraak die de onderdrukking van vrouwenrechten in het Midden-Oosten en elders in de wereld onherroepelijk zou kunnen beïnvloeden.
Een gitzwart hoofdstuk in de Afghaanse geschiedenis
Sinds de terugkeer van de Taliban in 2021, na twintig jaar Westerse interventie, zijn vrouwenrechten in Afghanistan in vrije val . Hoewel de Taliban bij hun machtsgreep beloofden om een "gematigder" beleid te voeren dan in de jaren '90, bleek dat niets meer dan een illusie. Onderwijs voor meisjes boven de basisschool is verboden, vrouwen worden uit het openbare leven verbannen en zijn verstikt door een strikte naleving van de sharia. Zonder mannelijke begeleiding mogen ze niet eens hun huis verlaten, en overtreders riskeren zware straffen, waaronder publieke stenigingen voor vermeend overspel.
Niet alleen publieke ruimtes zoals parken en sportscholen zijn verboden terrein voor vrouwen, maar zelfs basisrechten zoals toegang tot werk, gezondheidszorg en rechtssystemen zijn hen ontnomen. Het dagelijkse leven van Afghaanse vrouwen is gereduceerd tot een gevangenis zonder tralies, opgelegd door een meedogenloos regime dat zijn eigen middeleeuwse interpretatie van de islamitische wetgeving vooropstelt.
Nederland grijpt in: “We kunnen dit niet langer accepteren”
Het moment van stilte is voorbij. De internationale gemeenschap kijkt niet langer toe terwijl Afghanistan de klok decennia terugdraait. Buitenlandminister Caspar Veldkamp gaf tijdens de VN-top glashelder te kennen dat Nederland en haar partners de druppel bereikt hebben. “De situatie van vrouwen en meisjes in Afghanistan is hartverscheurend. Ze zijn vrijwel volledig uitgesloten van het openbare leven. We kunnen dit niet accepteren. Daarom houden we Afghanistan verantwoordelijk voor de schendingen van het VN-Vrouwenverdrag," tweette Veldkamp, terwijl de internationale pers ademloos toekeek.
Dit VN-Vrouwenverdrag - beter bekend als het CEDAW-verdrag (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women) - werd in 2003 door Afghanistan ondertekend, ver voordat de Taliban opnieuw de macht grepen. Nu, twintig jaar later, stellen Nederland en haar bondgenoten onomwonden: Afghanistan schendt dat verdrag op een ongekende schaal.
Een ultimatum van zes maanden: wat nu?
Het juridische spel is begonnen, en de bal ligt nu bij de Taliban. Volgens de gangbare procedure krijgt het regime zes maanden de tijd om concrete stappen te zetten om de rechten van vrouwen te verbeteren. Lukt dat niet? Dan is de weg naar het Permanent Hof van Arbitrage (PHA) of het Internationaal Gerechtshof (ICJ) in Den Haag geplaveid.
Doch, laten we realistisch zijn. De kans dat de Taliban vrijwillig deelnemen aan het internationale juridische toneel is nihil. Zoals internationaal rechtsexpert André Nollkaemper bij ‘NOS’ al opmerkte: “De Taliban hebben tot nu toe geen enkele bereidheid getoond om mee te doen met het internationale juridische spel." En dat is nog zacht uitgedrukt. De Taliban negeren internationale druk en diplomatieke signalen met een onwankelbare koppigheid. Alles wijst erop dat ze ook deze keer niet zullen toegeven.
ICJ of ICC? Wat staat de Taliban te wachten?
Er heerst nogal wat verwarring over de rol van internationale gerechtshoven. Het ICJ, waar deze zaak naartoe zou gaan, houdt zich enkel bezig met geschillen tussen landen. Het ICC (Internationaal Strafhof), waar regelmatig verwarring over ontstaat, vervolgt individuen voor misdaden zoals genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Beide gerechtshoven zijn gevestigd in Den Haag, maar hun mandaten en doelen zijn wezenlijk verschillend.
Het ICJ moet zich dus buigen over de vraag of Afghanistan, en bij uitbreiding de Taliban als de facto machthebbers, het VN-Vrouwenverdrag hebben geschonden. Als het ICJ oordeelt dat dit het geval is, kan dat verregaande diplomatieke gevolgen hebben voor het Afghaanse regime. De uitspraak zal wereldwijd als gezaghebbend worden beschouwd, wat druk kan uitoefenen op andere landen en internationale instellingen om harder op te treden tegen de Taliban.
Een signaal aan de wereld: het Westen buigt niet
Deze mogelijke rechtszaak is echter niet alleen van belang voor Afghanistan. Dit zou de eerste keer zijn dat een land wordt vervolgd voor vrouwenrechtenonderdrukking onder internationaal recht, en dat zet de deur open voor toekomstige claims tegen andere regimes die op flagrante wijze vrouwenrechten schenden. Het Westen, onder leiding van onze noorderburen dus, stuurt een onmiskenbaar signaal: genderdiscriminatie is geen binnenlandse aangelegenheid meer. Het wordt een zaak van de wereldgemeenschap.
Internationale belangen: wie kiest welke kant?
Ondanks hun strikte isolatie zijn de Taliban niet helemaal afgesneden van de wereld. China en Rusland hebben al economische akkoorden gesloten met het regime, waaronder een lucratieve oliedeal. Als de internationale gemeenschap serieus werk wil maken van de bescherming van vrouwenrechten in Afghanistan, zal er een scherpe koers moeten worden gevaren tegen dergelijke landen die bereid zijn samen te werken met regimes die fundamentele mensenrechten schenden.
Bovendien speelt de houding van internationale organisaties zoals de Verenigde Naties een cruciale rol. Recentelijk werd de VN bekritiseerd omdat ze met de Taliban onderhandelden zonder dat er vrouwen aan de onderhandelingstafel zaten. Zo’n juridische uitspraak kan organisaties dwingen om hun beleid te verscherpen en vrouwenrechten voorop te stellen in toekomstige diplomatieke gesprekken..
