Robert D. Kaplan (70) is een van de meest gerenommeerde experts in internationale strategie en veiligheid. Hij verwierf wereldfaam in 1993, toen president Bill Clinton na het lezen van zijn boek ‘Balkanschimmen’ besliste niet in te grijpen in de oorlog in ex-Joegoslavië.
‘Europa is een belegerd continent’, poneert Robert Kaplan (70) meteen bij aanvang van het gesprek met De Tijd. ‘En dan heb ik het voor alle duidelijkheid niet alleen over de Russische agressie op zijn oostflank. De komende decennia moet Europa ook afrekenen met enorme uitdagingen vanuit het zuiden. De migratie uit het instabiele Afrika zal alleen maar toenemen. Europeanen beschouwen de Middellandse Zee steeds als de grens van het continent, maar dat klopt niet. In het Romeinse Rijk maakte Noord-Afrika, boven de Sahel, ook deel uit van Europa.’
Volgens Kaplan is de westerse eenheid uitgerekend “een demonstratie van de Amerikaanse macht en dominantie”. Het is volgens hem “wel leuk dat de Duitsers dit beloven en de Italianen dat toezeggen.” Maar de hulp aan Oekraïne is een peulschil in vergelijking met de tientallen miljarden dollars die de Verenigde Staten aan wapens, materiaal en andere hulp hebben verscheept naar het land. Kaplan: “Zonder het leiderschap van de Amerikanen zou de NAVO niet zo hecht hebben gereageerd op de Russische dreiging.”
Kaplan nog: “Dat de Amerikanen meer belang aan Azië hechten, betekent niet meteen dat ze Europa negeren. Maar Azië heeft strategisch inderdaad voorrang. De VS hebben daar tenminste echte bondgenoten, van Japan over Zuid-Korea tot Australië. Zij leveren een grotere militaire bijdrage dan eender welk Europees land, met uitzondering van het Verenigd Koninkrijk. Dat gebeurt bovendien spontaan, zonder dat Washington moet aandringen. Terwijl de Amerikanen in Europa altijd moeten trekken en sleuren om de defensie-uitgaven op te krikken.”
Volgens Kaplan is China een rivaal zoals de Amerikanen er nog nooit een hebben gehad. Kaplan aan de Tijd: “Er wordt vaak gesproken over een nieuwe Koude Oorlog, waarbij de Chinezen de rol van de Sovjet-Unie hebben overgenomen. Maar de Sovjets hadden bij wijze van spreken alleen een stel waterstofbommen en een ruimtevaartprogramma, meer niet. Terwijl China een grootmacht is met alles erop en eraan, het volledige spectrum aan economische, militaire en diplomatieke hefbomen.”
Volgens Kaplan wacht Europa een lastige evenwichtsoefening tussen de VS en China. Kaplan: “In de oude Koude Oorlog was het eenvoudig: de Sovjet-Unie had nauwelijks een economie, dus waren er geen handelsbanden. De machtsblokken waren netjes afgebakend tussen een westelijk en een oostelijk deel. Nu doorkruisen de economische relaties de geostrategische allianties. En de Europeanen hebben China nodig om hun levensstandaard op peil te houden. Zij zijn kwetsbaarder dan de VS op dit vlak. De vraag is hoe zwaar de VS Europa onder druk zullen zetten om de banden met China terug te schroeven.”
Kaplan nog: “In geopolitiek spelen persoonlijkheden een belangrijke rol. En Poetin is zo’n cruciale factor. Hij was het die op haast een shakespeareaanse manier besliste een land binnen te vallen. Hebben we Poetin verkeerd ingeschat? Ik denk vooral dat we vooral hebben onderschat hoe sterk zijn persoonlijkheid is geëvolueerd. Hij is van een schuchtere hervormer getransformeerd in een felle Russische nationalist.”
Poetin heeft zichzelf in de voet geschoten. Kaplan: “Herinner je je nog hoe intimiderend zijn machtsvertoon in de aanloop naar de invasie was? Dat was onvoorstelbaar. Die invloed speelde hij meteen kwijt toen de invasie in de eerste dagen vastliep. Het was zijn bedoeling snel en zonder veel bloedvergieten door te stoten naar Kiev en daar een marionettenregime te installeren. Toen dat plan bleef haperen, had Rusland de oorlog al verloren. Had hij de invasie niet bevolen, dan had Poetin het Westen gemakkelijk uit elkaar kunnen spelen.”
“Stel je eens voor dat hij de druk had opgeschroefd door honderdduizenden soldaten naar de grens met Oekraïne te sturen zonder het bevel te geven voor een invasie. Dan had hij kunnen aansturen op onderhandelingen. Dan zouden de Duitsers dit zeggen, de Fransen dat, en de Polen zouden op hun achterste poten staan. Maar door Oekraïne binnen te vallen verenigde hij het Westen.”
“Belangrijk was ook de Amerikaanse aftocht uit Afghanistan in augustus 2021. Poetin interpreteerde die als een teken van westers falen. Maar dat zag hij verkeerd. De terugtrekking was een signaal van geostrategische soepelheid van de Amerikaanse president Joe Biden. Het vertrek uit Afghanistan gebeurde toen zijn regering pas enkele maanden oud was. Daardoor had Biden de handen vrij om voor de rest van zijn termijn zijn eigen buitenlandse beleid te voeren, verlost van de giftige erfenis waarmee zijn voorgangers moesten afrekenen. Biden heeft trouwens indrukwekkend leiderschap getoond in de Oekraïnecrisis, samen met zijn nationale veiligheidsadviseur Jake Sullivan.”
Kaplan nog in De Tijd: ‘De presidents- en parlementsverkiezingen (in de VS) vinden pas in november 2024 plaats, er kan nog veel gebeuren. Ik denk dat in de tussentijd een doorbraak in Oekraïne plaatsvindt. We staan op een kruispunt, met de Oekraïners die een militair offensief plannen. Als ze succes boeken, kan dat de Amerikanen aansporen om de steun op peil te houden. Maar levert dat offensief niet veel op, dan zal Kiev onder druk staan om in te stemmen met onderhandelingen.”
Sommigen stellen dat China de oorlog van Poetin als een soort generale repetitie ziet voor de verovering van Taiwan. Kaplan hierover in De Tijd: ‘De Chinese president Xi Jinping steunt Poetin vooral uit eigenbelang. Bij zijn bezoek aan Moskou in maart heeft hij Poetin volgens mij eens flink op de rooster gelegd. Hoever wil je gaan? Wat is je exitstrategie? De Chinezen willen zeker niet dat Rusland verliest of wordt vernederd.’
‘Tegelijk is de oorlog in Oekraïne een belangrijke les voor China. De Chinezen zijn uitstekende leerlingen. Ze hebben alle recente conflicten grondig bestudeerd, van de Golfoorlogen en de oorlog in ex-Joegoslavië tot de operaties in Afghanistan. Dus ook nu zullen ze hun conclusies trekken om niet dezelfde fouten te maken als de Russen. Maar zover is het nog lang niet. Ach, dat is zowel het interessante als het lelijke aan geopolitiek: er duikt altijd wel een nieuwe crisis op.’
foto: Rosalie Bolender wikipedia
