Wat drijft Poetin echt? Volgens velen heeft hij heimwee naar de periode van de Sovjet-Unie. Is dat wel correct? Wordt de Russische president niet eerder gedreven door de ambitie om alle Russen, waar ze zich ook bevinden, te verenigen? Roesski Mir om het in het Russisch te stellen.
De Nederlandse Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) ontving op 9 november 2016 al het verzoek om een advies over de aanpassingen die de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) zou moeten ondergaan in reactie op de verslechterde veiligheidssituatie als gevolg van dreigingen vanuit zowel Rusland, het Midden-Oosten als Noordelijk Afrika.
De AIV: “President Poetin ziet het als zijn roeping om erkenning te krijgen voor de positie van Rusland als een grootmacht. In zijn visie kan alleen een militair krachtig Rusland voorkomen dat het land te zeer wordt ingeperkt in zijn mogelijkheden en garanderen dat Rusland weer de plaats in de geschiedenis inneemt die het zou toekomen. In Russische ogen is het Westen, onder meer door de uitbreiding van de NAVO en de EU, op omsingeling van Rusland uit. Daarom is het zaak het Russische grondgebied buiten de grenzen van het huidige Rusland te verdedigen, met inbegrip van geprivilegieerde belangen rond de periferie.”
Als grootmacht claimt Rusland invloedssferen, bufferzones tegen vermeende vijanden en het recht om in te grijpen in het nabije buitenland als dat noodzakelijk wordt geacht. Dit vindt weerslag in de doctrine van Roesski Mir (de Russische wereld), een doctrine die stelt dat Rusland het recht heeft om Russische personen buiten de grenzen van de Russische staat zo nodig met geweld te helpen als zij menen bedreigd te worden. “Daarom kan Rusland thans een revisionist power worden genoemd”, besluit de AIV onder leiding van voormalig NAVO-baas De Hoop Scheffer.
‘Russische wereld’ is ook de naam van de politiek-culturele stichting Roesski mir die is opgericht tijdens de tweede ambtstermijn van president Vladimir Poetin. “Roesski mir kan en moet allen verenigen voor wie het Russische woord en de Russische cultuur kostbaar zijn, waar ze ook wonen, in Rusland of buiten zijn grenzen. Gebruik deze woordcombinatie vaker: Russische wereld” – zo luidde de oproep van Poetin in 2006 aan een zaal vol intellectuelen in Sint-Petersburg. De Roesski mir deed zich eerst op de Krim gelden en dan in de Donbas. En nu heel Oekraïne.
“De Roesski mir beperkt zich niet tot Oekraïne. Het blikveld van het Kremlin is breder. Bijna de hele voormalige Sovjet-Unie ligt praktisch in zijn vizier. In theorie strekt de Roesski mir zich zelfs uit tot alle Russen waar ook ter wereld. Het Kremlin bepaalt of Russen bij Rusland horen. Niet omgekeerd”, stelt Ruslandkenner Hubert Smeets in 2018 al op de site van Clingendael.
En waar wonen veel Russen die ‘beschermd’ moeten worden? In de Baltische staten. In Estland en Letland wonen telkens een kwart Russen, in Litouwen is dat slechts 5 procent. En niet te vergeten: in Moldavië is 10 % Russisch.
Die Roesski Mir politiek maakt ook de Navo al langer dan vandaag zenuwachtig. Voor de NAVO is 2018 zelf voor het eerst sinds 2001 niet langer het terrorisme maar de militaire expansiedrift van het Kremlin dé prioriteit. "De conventionele en nucleaire dreigingen vanuit Rusland zijn de grootste uitdaging voor de veiligheid van het bondgenootschap en zijn ook niet minder relevant dan tijdens de Koude Oorlog", vertelt een NAVO-analist aan De Morgen.
De Baltische EU- en NAVO-lidstaten - Letland, Estland en Litouwen - voelen zich door hun ligging naast Rusland en Wit-Rusland het kwetsbaarst voor destabilisering vanuit Moskou. Een Letse NAVO-diplomaat wijst de journalist van De Morgen op het wapentuig dat de Russen samenbrengen nabij de grens: "Rusland zou geen vredelievender grens mogen hebben dan deze met ons, maar toch....Op vijftien kilometer van onze grens bouwden ze een basis met de modernste wapens, waaronder aanvalshelikopters. In hun enclave Kaliningrad (omringd door Litouwen, red) worden Iskander-raketten met kernkoppen samengebracht en de modernste S-400-luchtafweer. Om welke reden?"
Een Litouwse NAVO-diplomate vreest dat Poetin erop uit is om de invloedssfeer van de Sovjet-Unie desnoods met geweld te herstellen, en dat de Baltische staten zijn volgende doel zijn. "Wij zijn uitermate bezorgd dat Rusland na zijn eerdere aanvallen op Tsjetsjenië, Georgië en Oekraïne niet zal ophouden", zegt ze bezorgd aan De Morgen. Het is dan begin 2018.
De Morgen: “Aanvankelijk maakte Europa zich geen zorgen over deze weliswaar grootsprakerige, maar ogenschijnlijk culturele, ambitie. Tot Poetin het begrip ook begon te vermelden in zijn overwinningsredes na de verovering van de Krim in maart 2014. Toen werd duidelijk dat hij geweld niet zou schuwen om zijn groot-Russische gedachte waar te maken.”
De conclusie was toen wel - op basis van een uitspraak van een Duitse militair - dat Poetin zich nooit aan een conflict met de NAVO (in die Baltische staten) zou wagen, maar vandaag is die overtuiging iets minder zeker.
