Een privilege voor de rijken?
Wie geld heeft, kan in ons land een strafblad vermijden door een rechtszaak af te kopen. Ja hoor, dat kan zomaar. Als je geen grootbanken zoals HSBC of UBS heet, ben je met gemiddeld 148.000 euro, weer een vrij man. Tel je die miljoenendeals erbij, dan stijgt het gemiddelde meteen naar een stevige 817.000 euro, zo schrijft ‘De Tijd’. Welkom in de wondere wereld van de ‘afkoopwet’, een juridische achterpoortje die ooit werd ingevoerd om het gerecht te ontlasten, maar waarvan het effect in de praktijk eerder tegenvalt.
Afkoopwet: het juridisch privilege van de elite?
De verruimde minnelijke schikking – beter bekend als de afkoopwet – bestaat sinds 2011. Het idee achter dit juridisch instrument was simpel: verdachten krijgen de kans om hun proces af te kopen door een deal te sluiten met het parket. Geen ellenlange procedures meer, geen dure rechtszaken, geen risico op een hoger beroep. Het leek een win-winsituatie, maar dat plaatje blijkt al snel een stuk minder rooskleurig.
Tussen 2019 en 2022 werden er volgens een audit van de Hoge Raad voor de Justitie (HRJ) precies 512 dossiers afgeklopt. Daar werd een totaalbedrag van 727 miljoen euro mee binnengehaald, waarvan ruim 418 miljoen rechtstreeks naar het afkopen van strafvervolging ging. De rest – zo’n 308 miljoen euro – bestond uit kosten zoals de terugbetaling van vermogensvoordelen of openstaande fiscale schulden.
Doch, wat op papier een efficiënt middel leek om de werkdruk bij justitie te verlichten, blijkt in de praktijk amper impact te hebben. De HRJ concludeert dat het aantal afgesloten deals – gemiddeld 128 per jaar – te laag is om echt een verschil te maken. Oeps. Het gerecht blijft even overbelast als voordien. 727 miljoen euro blijkt niet genoeg.
HSBC en UBS: de uitschieters die alles vertekenen
Het gemiddelde afkoopbedrag van 817.000 euro lijkt indrukwekkend, maar is vertekend door twee kolossale ‘criminelen’. De eerste is de schikking van bijna 300 miljoen euro die HSBC – de Hongkong and Shanghai Banking Corporationin – 2019 betaalde, de grootste deal ooit in België. De tweede was de minnelijke schikking van bijna 50 miljoen euro met UBS – een Zwitserse investeringsbank – in 2021. Samen zijn deze dossiers goed voor maar liefst 80 procent van alle afkoopbedragen in de onderzochte periode.
Zonder deze uitschieters valt het gemiddelde bedrag per dossier terug naar 148.000 euro. Dat klinkt al een stuk minder spectaculair, maar blijft voor de gemiddelde burger toch de prijs een half huis. Probeer maar eens uit te leggen aan de gewone man in de straat wie zich zo’n afkoop kan permitteren en dat de wet niet in het voordeel zou spelen van de financiële elite.
Grote verschillen tussen parketten
Niet elk parket maakt evenveel gebruik van de afkoopwet. Van de 15 Belgische parketten sloot Waals-Brabant bijvoorbeeld geen enkele deal in de afgelopen vier jaar. Oost-Vlaanderen daarentegen was koploper met 95 dossiers, gevolgd door Antwerpen en Limburg. Vlaamse parketten lijken dus gretiger gebruik te maken van de afkoopwet dan hun Waalse tegenhangers.
Sommige dossiers haalden zelfs de voorpagina’s. Denk aan Operatie Zero, waarbij het federaal parket een schikking sloot met tien verdachten in het fraudeonderzoek rond Belgisch voetbal. Onder hen bekende namen zoals Bart Verhaeghe en Vincent Mannaert van Club Brugge, nieuwe schepen Patrick Janssens en Michel Louwagie van AA Gent.
Een kwestie van klassejustitie?
De afkoopwet kreeg de afgelopen jaren veel kritiek, vooral wegens haar gebrek aan transparantie en de perceptie van klassenjustitie. Deals werden vaak in stilte beklonken, wat de schijn wekte van achterkamerpolitiek. Pas sinds vorig jaar is de regering begonnen met het publiekelijk bekrachtigen van deze schikkingen, in een poging om meer openheid te creëren.
Maar ondanks deze hervorming blijven de twijfels hangen. Voorstanders argumenteren dat schikkingen nuttig zijn om langdurige procedures te vermijden en dossiers die dreigen te verjaren alsnog af te handelen. Tegenstanders daarentegen wijzen erop dat de wet vooral gefortuneerde beklaagden ten goede komt, die de middelen hebben om hun strafrechtelijke problemen weg te kopen. Het ‘instrument’ roept sowieso juridische en ethische vragen op. Moet je financieel draagkrachtig zijn om strafvervolging te ontlopen? En wat zegt dat over gelijkheid voor de wet? En wie het geld niet heeft, krijgt wél een strafblad. Patrick Janssens had zonder de afkoopwet nu nooit schepen in Antwerpen kunnen worden.
Magistraten geven toe dat de wet soms een nuttige uitweg biedt, bijvoorbeeld in oude dossiers die dreigen te verjaren. ZEijn we daardoor overtuigd? Een kwart van de rechters en bijna de helft van de parketmagistraten vindt dat het systeem verder uitgebreid moet worden, bijvoorbeeld door ook in hoger beroep schikkingen toe te staan. Maar critici vrezen dat dit beklaagden alleen maar zou aanmoedigen om een eerste proces uit te zitten in de hoop op een betere deal achteraf.
(Foto: Pixabay)
