De stand van de Kerk en het geloof in Vlaanderen.
Met de aankomende landing van Paus Franciscus op Belgische bodem rijst opnieuw de vraag: voor wie is dit nog van belang? Voor wie houdt de Kerk haar deuren open, en wie luistert nog naar de boodschap die ze verkondigt? Het antwoord is, zacht gezegd, ontluisterend. Waar ooit menig Vlaming zijn of haar geloofsleven stevig verankerd zag in de Katholieke Kerk, is de realiteit anno 2024 er eentje van lege banken, ontwijde kerken en een steeds verder uitdijende kloof tussen de geestelijken en hun kudde. VRT NWS dook in de cijfers die het aartsbisdom Mechelen-Brussel jaarlijks naar buiten brengt en die haarscherp in beeld brengen waar het écht fout loopt.
Kerkbezoek: een kwijnende traditie
De meest zichtbare graadmeter van het falen van de Kerk is ongetwijfeld het aantal kerkbezoekers, dat zich in een ongekende vrije val bevindt. Eens heilige grond waar families, jong en oud, elke zondag samenkwamen, staan vandaag veel Vlaamse kerken symbolisch leeg. Ontwijd en soms herbestemd voor wereldse zaken zoals concerten, kunstgalerijen of zelfs chique lofts. Het beeld van een serene eucharistieviering voor een vol huis is een herinnering uit vervlogen tijden.
Elk jaar meet de Kerk haar aanhang via twee strategische momenten: de derde zondag van oktober en Kerstmis. In 2022 kwamen op die specifieke zondag zo’n 173.000 gelovigen opdagen, terwijl de kerstviering, met haar traditionele charme, nog 400.000 mensen naar de kerk lokte. Die cijfers klinken misschien indrukwekkend, maar ze verbergen een harde realiteit: slechts 2 à 4 procent van de Belgische bevolking vindt nog de weg naar de kerk. Dit in een land waar volgens officiële statistieken nog altijd 50 procent van de bevolking zich katholiek noemt.
En die cijfers dalen als een adelaar in duikvlucht. In slechts vijf jaar tijd is het aantal regelmatige kerkgangers met maar liefst 30 procent gedaald. De traditionele hoogtepunten van het geloofsleven – de eerste communies en vormsels – zagen ook een afname van 15 procent. Zelfs het laatste sacrament, de kerkelijke begrafenis, verliest terrein. Twee op de drie begrafenissen vinden tegenwoordig buiten de kerk plaats, een fenomeen dat aangeeft hoezeer het kerkelijk leven ook in de stervensfase van het leven aan betekenis heeft ingeboet.
God is gestopt met roepingen in Vlaanderen
Het tekort aan geestelijken is al even dramatisch als de daling in kerkbezoek. In vijf jaar tijd daalde het aantal priesters met een kwart. De redenen variëren van pensioen tot vrijwillige uittredingen, maar de roepingen zijn opgedroogd. Waar de seminaries vroeger een broedplaats waren voor jonge mannen die hun leven aan God wilden wijden, zijn ze vandaag bijna leeg. Met amper negen priesterwijdingen in 2022 ziet de toekomst van het Vlaamse priesterschap er somber uit. Om deze leemte te vullen, kijkt de Kerk steeds vaker naar het buitenland, met name naar Afrikaanse landen, waar de roepingen nog wel standhouden. Maar zelfs dat is geen structurele oplossing voor de crisis waarin het Vlaamse priesterschap zich bevindt.
De golf van ontdopingen
Een andere zorgwekkende trend is de massale golf van ontdopingen, of beter gezegd, uitschrijvingen uit het doopregister. Technisch gezien kan je namelijk niet "ontdoopt" worden – het sacrament is onuitwisbaar – maar je kan wel je naam laten schrappen uit de registers van de parochie waar je gedoopt bent. Deze daad van afscheiding van de Kerk heeft de afgelopen jaren een enorme vlucht genomen, vaak aangewakkerd door publieke schandalen. Denk aan de aanhoudende berichten over seksueel misbruik binnen de Kerk, of meer recente controversiële uitspraken vanuit het Vaticaan. Toen de Kerk in 2021 homoseksualiteit opnieuw als een zonde bestempelde, resulteerde dat alleen al dat jaar in meer dan 5.000 uitschrijvingen.
In 2022 registreerden de bisdommen nog eens 1.270 uitschrijvingen, maar de verwachting is dat dat aantal fors hoger zal liggen voor 2023. Dit komt grotendeels door de verpletterende impact van de spraakmakende tv-serie 'Godvergeten', waarin slachtoffers van seksueel misbruik door geestelijken hun schrijnende verhalen deelden. De exacte cijfers komen pas eind dit jaar naar buiten, maar insiders binnen de bisdommen verwachten opnieuw duizenden afmeldingen.
Het personeelstekort: van kerken tot kloosters
Naast de priesters kampt de Kerk ook op andere vlakken met een slinkend personeelsbestand. In 2022 waren er nog zo’n 2.277 bedienaars van de eredienst in Vlaanderen – een cijfer dat alle priesters, diakens en parochieassistenten omvat. Hun lonen worden betaald door de overheid, meer bepaald de FOD Justitie, en dat kost de belastingbetaler jaarlijks tussen de 500 en 550 miljoen euro. Wat opvallend is, is dat de golf van ontdopingen niets verandert aan deze financiële stroom richting de Kerk. Zelfs wanneer duizenden mensen zich van hun geloof afkeren, blijft de overheid haar verplichtingen tegenover de geestelijken nakomen. Een pijnpunt voor velen die de uitschrijving zien als een daad van verzet tegen een instituut waar ze zich niet langer mee identificeren.
Ook in de kloosters en abdijen, ooit de spirituele kern van het katholieke leven, is de teruggang dramatisch. In 2022 telde Vlaanderen nog zo’n 5.500 nonnen en 2.000 broeders, een forse daling vergeleken met vijf jaar geleden, toen er nog meer dan 10.000 religieuzen waren. De gevolgen hiervan zijn duidelijk: de Vlaamse Kerk moet op steeds meer fronten het onderspit delven.
Die hards
Ondanks deze neerwaartse spiraal is het fout om te denken dat de Kerk helemaal op sterven na dood is. Er is nog steeds een trouwe kern van gelovigen, die hun geloof met hart en ziel beleven. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de immense populariteit van het aankomende pausbezoek. De mis in het Koning Boudewijnstadion was in een mum van tijd uitverkocht, en ook de 'Hope Happening', een jongerenfestival in de Heizelpaleizen, trekt duizenden jongeren aan.
Daarnaast blijven traditionele religieuze evenementen, zoals de bedevaarten naar Scherpenheuvel of Oostakker, jaarlijks nog altijd meer dan een miljoen bezoekers lokken. Ook de parochiale activiteiten en de jeugdbewegingen met een christelijke insteek blijven draaien, zij het op kleinere schaal dan vroeger.
Maar wie luistert er nog echt?
