Dokter Zjivago (Russisch: Доктор Живаго) is een roman van de Russische schrijver Boris Pasternak uit 1957. Centraal staat het liefdesverhaal van de jonge dokter-poëet Zjivago, dat verweven is met de gebeurtenissen rond de Russische Revolutie en de daaropvolgende Burgeroorlog.
Minder geweten is de rol van de CIA bij de publicatie van de roman.
Petra Couvée bezorgde een teksteditie van het verzamelde werk van de Russische emigré-dichteres Anna Prismanova. Zij vertaalde onder meer werk van M. Tsvetajeva, N. Teffi, G. Ivanov, N. Gogol, V. Nabokov en B. Achmadoelina. Couvée in De parelduiker: “De proeven zullen naar Europa worden gebracht om daar op on-Amerikaans papier gedrukt te worden, zodat alle sporen naar Amerika zijn uitgewist. De gedrukte exemplaren zullen vervolgens op de Wereldtentoonstelling in Brussel (1958) via het paviljoen van de Heilige Stoel - het Vaticaan gold als de enige ‘drukkerij’ in Italië die over een Russisch lettertype beschikte - uitgedeeld worden onder toeristen uit de Sovjet-Unie, die daar ook vertegenwoordigd was.”
Binnen de Sovjet-Unie zelf werd de roman in eerste instantie geheel in de ban gedaan. De Russische schrijversbond en het literaire tijdschrift Novy Mir keurden de roman af, omdat de geest ervan in strijd werd geacht met de socialistische revolutie.
Door de weigering van de Sovjet-uitgevers om het verhaal te publiceren werd het boek in november 1957 voor het eerst in Italië gepubliceerd. Pasternak had hiervoor de Italiaanse uitgeverij Feltrinelli benaderd. Hij correspondeerde met deze uitgeverij bewust in meerdere talen, wat hij in het Russisch aan hen schreef en dus door de Sovjetleiders zo kon worden gecontroleerd was enkel bedoeld als een afleidingsmanoeuvre. De echte correspondentie was in het Frans.
Pasternak ging hierna alsnog op zoek naar een manier om zijn roman ook in Rusland gepubliceerd te krijgen. Hiervoor benaderde hij de Franse slaviste Jacqueline de Proyart, die zijn zaakwaarnemer werd.
De eerste daadwerkelijke Russische editie verscheen in 1958 in Den Haag en werd verzorgd door Peter de Ridder, die hiervoor nauw had samengewerkt met de Binnenlandse Veiligheidsdienst, die op zijn beurt hiervoor financiële ondersteuning kreeg van de CIA. Laatstgenoemde instantie was er wellicht op uit om de Sovjet-leiders hiermee een loer te draaien, aangezien Pasternak nu dankzij de Russische publicatie in aanmerking zou komen voor de belangrijkste literaire prijs die er bestond, terwijl hij binnen zijn eigen land juist een omstreden schrijver was. Aangezien uitgeverij Feltrinelli inmiddels over de publicatierechten in het Westen beschikte, moest op de titelpagina Feltrinelli Milaan worden gezet.
foto wikipedia rv
