Het eindspel van onrecht: een triomf of een tragedie?
Goed nieuws voor Iwao Hakamada (88), de man die meer dan een halve eeuw in een dodencel doorbracht. Donderdag kwam er eindelijk een einde aan zijn juridische lijdensweg toen hij, na 56 jaren van onzekerheid en afschuw, alsnog werd vrijgesproken van een viervoudige moord die hij altijd ontkend heeft. Maar wat voor een overwinning is dit nog, voor een man wiens geestelijke gezondheid al decennia geleden gebroken werd door de onmenselijke omstandigheden waaronder hij gevangen werd gehouden?
Een vlek op de pyjamabroek, een leven verwoest
De tijdlijn van deze tragedie voert ons terug naar 1966, toen Hakamada werkte in een bescheiden fabriekje dat sojabonen verwerkte in Shizuoka, een industriestad in centraal-Japan. Op een donkere dag werd zijn werkgever, diens echtgenote, en hun twee kinderen dood teruggevonden. Het huis waarin ze leefden was in brand gestoken, een gruwelijke poging om de moorden te verdoezelen. Alle ogen richtten zich al snel op Hakamada. Een bloedvlek op een pyjamabroek – naar verluidt zijn eigendom – was voldoende om hem in de spotlight van het Japanse rechtssysteem te katapulteren als hoofdverdachte.
Wat daarna volgde, leest als een nachtmerrie. Gedurende 23 dagen onderging Hakamada marathonondervragingen van soms wel 16 uur per dag. Zonder pauzes, zonder water en met de dreiging van geweld boven zijn hoofd, brak hij uiteindelijk onder de druk en bekende hij. Dat die bekentenis uit hem werd geslagen en geschreeuwd, zou later blijken, maar in 1968 werd hij veroordeeld tot de doodstraf op basis van die ene, gedwongen bekentenis. Twee van de drie rechters zagen geen andere uitkomst dan de galg. De derde, gekweld door twijfels, nam zes maanden later ontslag. Het lot van Hakamada was bezegeld.
De man die wachtte op de galg: 48 jaar in de dodencel
Maar wat volgde, was geen snelle dood. In Japan krijgen terdoodveroordeelden niet te horen wanneer hun laatste dag zal zijn. Elke ochtend kunnen ze gewekt worden met het nieuws dat hun tijd gekomen is. Voor Hakamada duurde deze mentale marteling 48 lange jaren. Jaren waarin hij zijn vrijheid verloor, maar ook, tragisch genoeg, zijn greep op de realiteit. Wat gebeurt er met een mens als hij bijna vijf decennia in onzekerheid leeft over zijn naderende executie? In Hakamada's geval leidde het tot een diep psychisch verval, een interne wereld waarin hij vandaag de dag nog steeds gevangen zit.
In 2014, na lang aandringen van zijn advocaten en supporters, werd een doorbraak bereikt. DNA-tests toonden aan dat het bloed op de pyjamabroek van Hakamada, noch van zijn vermeende slachtoffers was. Een nieuwe kans op rechtvaardigheid diende zich aan, en de rechtbank beval een nieuw proces. Hakamada werd vrijgelaten, maar de juridische strijd sleepte zich nog jaren voort. Pas afgelopen donderdag viel het definitieve verdict: volledige vrijspraak.
Vrij, maar gebroken
De vraag die nu door het hoofd van zijn zus Hideko spookt, is of deze vrijspraak voor haar broer nog enige betekenis heeft. Sinds zijn vrijlating in 2014 leeft Hakamada in een staat van mentale vervreemding. Volgens Hideko, die sindsdien voor hem zorgt, is haar broer nauwelijks nog in staat om te communiceren. Hij spreekt zelden en lijkt zich te hebben teruggetrokken in een wereld waar realiteit en waan niet meer van elkaar te onderscheiden zijn. “Soms lacht hij, maar dat is wanneer hij in zijn waan zit,” vertelt ze aan CNN.
De man die ooit een bokser was met een beloftevolle toekomst, is nu slechts een schim van zichzelf. Hoewel hij de afgelopen tien jaar heeft genoten van kleine geneugten, zoals de adoptie van twee katten, blijft zijn levensvreugde fragiel en broos. “De katten lijken hem op een of andere manier terug naar de wereld te brengen,” zegt Hideko. Een bitterzoet detail in een verhaal dat verder wordt gekenmerkt door een immense hoeveelheid leed.
Een aanklacht tegen het systeem
Het verhaal van Iwao Hakamada is niet alleen dat van een man die slachtoffer werd van een fout rechtssysteem, maar ook een reflectie van de bredere problemen binnen het Japanse strafrecht. De zaak werpt een schaduw op een systeem dat bijzonder veel waarde hecht aan bekentenissen, vaak verkregen onder dwang. Hiroshi Ichikawa, een voormalige officier van justitie, wijst erop dat Japanse aanklagers historisch gezien sterk leunden op bekentenissen, soms zonder hard bewijs, en er niet voor terug deinsden om verdachte methodes te gebruiken om deze af te dwingen.
Chiara Sangiorgio, een expert op het gebied van de doodstraf bij Amnesty International, beschouwt de zaak-Hakamada als emblematisch voor de systemische tekortkomingen van het Japanse rechtssysteem. “Zijn veroordeling zat vol gebreken,” stelt ze. Het feit dat de Japanse overheid zo lang bleef vasthouden aan een vonnis dat op twijfelachtig bewijs was gebaseerd, laat volgens haar zien hoe moeizaam het is om gerechtigheid te vinden in een systeem dat ontworpen lijkt om geen fouten toe te geven.
Een tragische overwinning
De vrijspraak van Iwao Hakamada komt na 56 lange jaren, maar de overwinning voelt hol. Zijn leven is getekend door een onrecht dat zelfs een gerechtelijke correctie niet meer ongedaan kan maken. Hakamada heeft misschien zijn vrijheid terug, maar de man die hij ooit was, is verloren gegaan in de krochten van het Japanse rechtssysteem. En daarmee blijft zijn zaak niet enkel een juridisch precedent, maar vooral een hartverscheurend bewijs van de onherstelbare schade die door gerechtelijke dwalingen kan worden aangericht.
(Foto: screenshot YouTube/FRANCE 24 English)
