Nu Elisabeth meerderjarig is, wordt er steevast geschreven en verteld dat zij zeker de volgende koning(in) wordt. Maar prinses Elisabeth is niet verplicht om koningin te worden. De vermoedelijke troonopvolgster heeft altijd de mogelijkheid om af te zien van de kroon als die haar wordt aangeboden.
‘Dat is de enige vrijheid die is voorbehouden voor de vermoedelijke troonopvolger die de eed voor de verenigde Kamers (Kamer en Senaat dus) nog niet heeft afgelegd’, verduidelijken Senelle en zijn medeauteurs in het Handboek voor de koning.
Een andere vraag is of wel aan de voorwaarden voldaan is om staatshoofd te worden. In de grondwet is artikel 85 duidelijk: ‘De grondwettelijke macht van de koning gaat bij erfopvolging over op de natuurlijke en wettige nakomelingschap, in de rechte lijn, van Z.M. Leopold, Joris, Christiaan, Frederik van Saksen-Coburg en volgens eerstgeboorterecht.’
De troonopvolger moet dus een natuurlijk én wettig kind zijn van de huidige koning. Aan beide voorwaarden moet tegelijk voldaan zijn. Maar wat indien Elisabeth op kunstmatige wijze verwekt werd? Is dat natuurlijk?
Het vraagstuk doet een beetje denken aan de situatie in het midden van de jaren zestig. Boudewijn en Fabiola dachten toen na over adoptie. Een bewijs voor de vergevorderdheid van de adoptieplannen was dat de regering op de hoogte gesteld werd van de intentie van beiden.
Die regering was voorzichtig positief. Een anoniem geciteerde politicus in mijn biografie over Boudewijn stelt het als volgt: ‘Boudewijn is een fijne man, maar hij staat nogal ver verwijderd van de gewone mensen en hun problemen. De adoptie van een of meerdere kinderen zou hem dichter bij het volk brengen.’ Het plan gaat uiteindelijk niet door.
Professor Paul Van Orshoven: ‘Die tekst [artikel 85] is geschreven in 1831, ivf en dat soort toestanden waren volstrekt onbekend. “Natuurlijk” komt van “natuur”, dat wil zeggen “biologisch” of “bloedverwant”. Bloedverwantschap staat tegenover aanverwantschap (echtgenoten en schoonouders en zo) en adoptieve verwantschap, en aangezien het over kinderen gaat, wordt dus meer concreet het onderscheid gemaakt met adoptieve verwantschap. En als je het mij vraagt, in die zin is ivf ook “natuurlijk”, tenzij met donorsperma gewerkt zou worden. Maar dat valt moeilijk te bewijzen - ik heb dus mijn bedenkingen bij die “diverse bronnen” - en met of zonder ivf, ik wil de “natuurlijke” kinderen wier biologische vader niet de echtgenoot van hun moeder is, geen eten geven …’
Jurist Jan Ghysels vult aan: ‘Met natuurlijke afstamming heeft men in de eerste plaats een adoptie willen uitsluiten, want dat is wel een wettige afstamming. Dat berust op de reden dat de troon niet toebehoort aan de vorst, maar aan de natie. Als de vorst geen opvolger heeft, komt het hem niet toe er zelf een te kiezen. Bij een adoptie zou dat het geval zijn. Daarom dat de grondwet ook een procedure voorziet voor het geval de troon onbezet is. Dat “natuurlijk” in vitro zou uitsluiten, lijkt mij in beginsel onjuist. In een evolutieve betekenis is er niets mis met de natuur een handje helpen. Zolang het daarbij blijft natuurlijk. Het sperma mag dus niet afkomstig zijn van een donor, want dan regelt de vorst weer zijn opvolging.’
Volgens Ghysels is er ook met de wettige afstamming een probleem omdat het onderscheid tussen natuurlijke en wettige kinderen niet langer geoorloofd is. ‘Meestal koppelt men daar de zonen van Blanche barones de Vaughan aan vast. Maar dat was van voor het EVRM [Europees Verdrag van de Rechten van de Mens] en in het recht kan niet zomaar gehineininterpretierd worden. Volgens mij waren die kinderen wel wettige afstammelingen, want Leopold II is op zijn sterfbed met Blanche getrouwd in het bijzijn van verschillende ministers. Dat is dan gewettigd door het huwelijk, want er waren geen beletsels. Ten onrechte wordt voorgehouden dat de grondwet huwelijksvoorwaarden stelt.’ Het is een interessante problematiek, die misschien opnieuw zal spelen als Elisabeth de kroon zal aanvaarden.
