Privacywaakhond dreigt met verbod op ANPR-camera’s.
Toen slimme ANPR-camera’s in Vlaanderen werden ingevoerd, wisten onze politici ons te sussen met het verhaal dat de camera's enkel zouden worden gebruikt om boeven te klissen. Enkel de nummerplaten zouden worden gescreend en nagekeken. Dat die camera's veel meer konden, werd op alle mogelijke manieren stil gehouden. Vandaag de dag is het technisch mogelijk een surveillancemaatschappij te installeren die iedereen 24 op 7 controleert. Corona was de generale repetitie om na te gaan in hoeverre de Vlaming bereid was om zijn privacy op te geven.
Hoog tijd voor een waarschuwing.
De Vlaamse Toezichtcommissie kwam er via de pers achter dat veel steden en gemeenten vragende partij om meer gebruik te kunnen maken van ANPR-camera’s (automatische nummerplaatherkenning). Niet voor de veiligheid, maar om de kas te spijzen, al wil niemand dat met zoveel woorden gezegd hebben. Onze privacywaakhond - de Toezichtscommissie voor de Verwerking van Persoonsgegevens (VTC) - heeft daarom een harde waarschuwing gegeven aan lokale besturen: als de huidige richtlijnen niet strikt worden nageleefd, dreigt een verbod. De camera’s worden te vaak gebruikt voor doeleinden die de Europese privacyregels op z’n minst oprekken, en dat kan niet langer door de beugel.
Van handhaving naar surveillance?
ANPR-camera’s zijn volgens de VTC uitgegroeid tot een potentieel instrument van massa-surveillance. We citeren de VTC:
Het wordt zo voorgesteld dat deze camera’s “automatische nummerplaten lezen en registreren”. Dit is veelal een te eenvoudige voorstelling van zaken. De camera’s nemen in de regel namelijk foto’s met een tegenwoordig behoorlijke resolutie van minstens één kant (normaal gezien de voorkant) van het voertuig. Software analyseert het beeld en detecteert het kenteken op de nummerplaat. Indien énkel het kenteken wordt bewaard en de oorspronkelijke beelden worden gewist, dan gaat het om een relatief minimale, maar desondanks nog steeds risicovolle bewerking. Vaak wordt de oorspronkelijke foto echter ook bijgehouden voor het geval er betwistingen zouden zijn. Op de foto kan je ook personen herkennen in het voertuig, zodat rechtstreekse identificatie van de chauffeur en de passagiers vaak mogelijk is. De locatie en het tijdstip van de foto worden natuurlijk ook opgeslagen, en dit ongeacht of het oorspronkelijke beeldmateriaal wordt bewaard.
De VTC stelt vast dat er niet alleen steeds meer en meer ANPR-camera’s worden geplaatst, maar er is ook een duidelijke tendens waarbij geplaatste camera’s ook voor steeds meer bijkomende doeleinden worden gebruikt (wat wel eens function creep wordt genoemd) - en dit minstens deels vanuit de behoefte om de gedane investeringen beter te laten renderen.
Het risico voor de rechten en vrijheden van de burger wordt dus ook almaar groter. Hoe meer camera’s, en hoe meer manieren waarop deze worden gebruikt, hoe meer en hoe vaker mensen het voorwerp van surveillance, tracering en profilering kunnen worden.
De VTC wijst erop dat geautomatiseerde en wijdverspreide identificatie- en locatietechnologieën als bijzonder bedreigend worden beschouwd voor de privacy en de individuele vrijheden, zoals het zich anoniem kunnen verplaatsen. De vrijheid van de burger komt ook in gevaar als deze weet dat hij of zij (quasi)overal kan gecontroleerd worden, zelfs zonder dat dit merkbaar is.
De VTC stelt met bezorgdheid vast dat het beslissingsproces rond ANPR-camera’s vaak de verkeerde volgorde volgt: eerst wordt een risicovolle infrastructuur opgezet, daarna worden de doeleinden ervan bepaald en daarna pas wordt er een wettelijke basis gezocht. De doeleinden worden daarna structureel herzien en uitgebreid. De politieke beslissingsvorming lijkt zeer vaak een legitimiteits-en proportionaliteitsanalyse vooraf te gaan.
Robocop
Een netwerk van slimme camera’s kan veel verder gaan dan een politieagent die iemand opmerkt in een bepaalde straat. De verzamelde gegevens belanden vaak bij de politie, maar wat er daarna mee gebeurt, blijft onduidelijk. Dit gebrek aan transparantie, gecombineerd met de mogelijkheid van misbruik, maakt het systeem volgens de VTC problematisch.
Winstbejag: een doorn in het oog
De VTC kaart nog een ander, minstens even zorgwekkend probleem aan: het commerciële gebruik van ANPR-camera’s. Zo kwam drie jaar geleden aan het licht dat sommige Vlaamse gemeenten verkeersdrempels verwijderden op vraag van privébedrijven die de camera’s plaatsten. Deze bedrijven profiteerden niet alleen van de installatie, maar ook van een deel van de inkomsten uit boetes.
“Handhaving moet dienen om overtredingen te voorkomen, niet om geld in het laatje te brengen,” klinkt het scherp bij de VTC. Het idee dat lokale besturen camera’s inzetten om gemeentekassen te spijzen, staat haaks op het principe van rechtvaardige verkeershandhaving.
Gemeenten onder druk, maar VVSG nuanceert
De Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) erkent dat er werkpunten zijn, maar vindt dat de VTC de intenties van de gemeenten in twijfel trekt zonder voldoende nuance. Volgens de VVSG wordt de technologie voornamelijk ingezet om de verkeersveiligheid te verhogen en niet om financiële redenen. Vooral het woord ‘voornamelijk’ klinkt ons weinig geruststellend in de oren. Nu goed, ergens beseft de VVSG dat de perceptie anders kan zijn. “Gemeenten moeten transparanter zijn over hoe en waarom ze deze camera’s inzetten,” zegt een woordvoerder. “Een zorgvuldige afweging is nodig om de kritiek te counteren en een mogelijk verbod af te wenden.”
De toekomst van slimme camera’s: balanceren op een slappe koord
De boodschap van de VTC is duidelijk: als slimme camera’s niet strikt volgens de regels worden ingezet, verdwijnen ze. Het verbod hangt als een zwaard van Damocles boven het hoofd van lokale besturen die onvoldoende aandacht schenken aan de privacy van hun burgers.
