President Poetin herhaalde aan Frans president Macron vandaag (nog eens) zijn standpunt dat Oekraïne een neutrale status zou moeten krijgen en moet worden "gedenazificeerd" en “gedemilitariseerd”. En de internationale gemeenschap moet volgens hem ook erkennen dat het schiereiland de Krim Russisch is. Dit is de sleutel tot het beëindigen van de strijd, aldus Poetin.
Dat is onrealistisch voor de meesten. Oekraïne moet zelf beslissen wat het wil, is het standpunt in de meeste Europese landen. Hier en daar vind je academische stemmen die de neutraliteit van Oekraïne we; een goed idee vinden, maar de meeste politici niet. Hiermee staan twee modellen tegen over elkaar.
Toen Rob De Wijk in juni 2021 deelnam aan een panel over Europese veiligheid, waar volgens hem de hele Russische defensietop aanwezig was, speelde dit al. De Wijk is een Nederlandse geschiedkundige en deskundige op het gebied van internationale betrekkingen en veiligheidszaken.
De adviseur van de Russische defensieminister Sjojgoe vroeg hem nadrukkelijk iets over Jalta 2.0 te zeggen. De Wijk: “Dat was veelzeggend. In Jalta besloten Roosevelt, Churchill en Stalin in 1945 over de opdeling van Europa in invloedsferen. Dat moest volgens Sjojgoe's adviseur opnieuw gebeuren.”
De Wijk in Trouw: “Ik antwoordde de Russische wens te begrijpen, maar voorspelde dat het Westen hiermee nooit akkoord zou kunnen en willen gaan. Amerikanen en Europeanen zullen nooit voor andere landen bepalen waar ze wel en niet lid van kunnen worden. Dat heet zelfbeschikking.”
Door die bijeenkomst is De Wijk ervan overtuigd geraakt dat de Russische druk op Oekraïne, maar ook op Moldavië en Georgië vooral bedoeld is om Jalta 2.0 (toch) af te dwingen.
Het concept Jalta 2 of 2.0 is niet nieuw. Poetin verklaarde zelf dat hij een "Nieuw Jalta" nastreeft tijdens een toespraak die hij in 2014 op de Krim gaf, nadat Rusland het Oekraïense schiereiland was binnengevallen en had geannexeerd. Niet verwonderlijk dat de vraag tot erkenning vandaag opnieuw gesteld is door Poetin aan Macron: Jalta 2. Met iets meer militaire druk dan toen.
Het is overigens duidelijk wat Poetin wil. Zijn visie op Jalta 2.0 is een overeenkomst waarin Rusland een ouderwetse invloedssfeer herwint en de voormalige Sovjetrepublieken (Ruslands 'nabije buitenland') aan het lijntje houdt zonder inmenging van de VS of de NAVO. Timothy Garton Ash ziet vandaag dan ook een frontale botsing tussen het Helsinki-model en dat Jalta-model.
Garton Ash in De Standaard: “Het Helsinki-model draagt de voorkeur weg van zowat het hele Westen. Op papier toch. Het model kwam voort uit de slotverklaring van de Helsinki-akkoorden in 1975, waarna het op punt gesteld werd in het zogeheten Handvest van Parijs voor een Nieuw Europa in 1990. Vandaag zit het vervat in de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE). Het streeft naar een Europa van gelijkwaardige, soevereine, onafhankelijke, democratische staten, die de rechtsstaat respecteren en zich engageren om conflicten op te lossen met vreedzame middelen. Dat klinkt iets inspirerender in de woorden van een nu vergeten Amerikaanse diplomaat, Harvey Sicherman, in een speech die hij schreef voor president George Bush senior: Europa verenigd, vrij en in vrede.”
“Het alternatieve model is Jalta. De Conferentie in februari 1945 met Jozef Stalin, Franklin D. Roosevelt en Winston Churchill in de stad op de Krim (de ironie van de geschiedenis) is synoniem geworden voor grootmachten die Europa opknippen in westerse en oostelijke invloedssferen.”
De recente maximalistische voorstellen van Rusland voor een overeenkomst met de VS en de Navo, komen volgens Garton Ash neer op wat Russische analisten daadwerkelijk ‘Jalta 2' zijn gaan noemen. Slechts een handvol uitgesproken 'realisten' in het Westen steunt dit model nadrukkelijk.
