Al 44.000 ‘koelkastpremies’ aangevraagd, en er is maar budget voor 16.000 bonnen.
‘Eerst doen, dan denken’, het zou onze nationale leuze ‘eendracht maakt macht’ kunnen vervangen. Melissa Depraetere (Vooruit) smijt met premies dat het een lieve lust is, maar verliest de controle. Wat begon als een nobel/naïef plan om Vlaamse gezinnen te helpen met hun energierekening, is nu al een financiële kater voor de Vlaamse regering. De fameuze ‘koelkastpremie’ – officieel bedoeld om energiezuinige huishoudtoestellen betaalbaarder te maken – blijkt vier keer zo populair als verwacht. Met een budget dat volledig uit de hand loopt en een waakhond die op de rem trapt, wordt steeds duidelijker: de Vlaamse regering heeft haar eigen subsidiepot niet onder controle.
Een stormloop op gratis cash
Eind december lanceerde Vlaams minister van Energie Melissa Depraetere (Vooruit) een uitbreiding van de premie, waardoor zowat een derde van de Vlaamse gezinnen recht kreeg op een korting van 250 euro voor een koelkast, wasmachine, diepvriezer of droogkast. Melissa profileerde zich tijdens de verkiezingscampagne als het meisje van naast de deur .“Ik weet wat mensen bezighoud”, klonk het, maar eenmaal minister weet Melissa-één-van-ons het plots niet meer zo goed. Haar ‘ideetje’ explodeerde in een run op de bonnen, alsof het Black Friday was. Binnen de eerste twee weken werden al 44.000 kortingsbonnen toegekend. Gezinnen vroegen massaal subsidies aan, en – zoals dat gaat met gratis geld - ontstond er ook misbruik: meerdere bonnen voor één toestel, aanvragen voor vier toestellen tegelijk… De kassa rinkelde.
Paniekmaatregel
Om de gekte in te perken, verstrengde de minister begin februari de voorwaarden. Droogkasten vielen uit de boot, de geldigheid van de bonnen werd teruggebracht van twee jaar naar 45 dagen en het aantal bonnen per gezin werd beperkt. Maar het kwaad was al geschied: de ramingen tonen dat de verwachte 16.000 bonnen in 2025 zullen uitgroeien tot een hallucinante 72.000, goed voor een kostenplaatje van 18 miljoen euro – een slordige 4,5 keer meer dan het oorspronkelijke budget. Ook in de jaren nadien blijft de factuur oplopen, met nog eens 15,5 miljoen euro in 2026 en 8 miljoen euro in 2027.
“Geld is geen probleem”versus “ondoordacht beleid”
Voor minister Depraetere is er niets aan de hand. ‘Dit is een goede zaak. We helpen gezinnen met hun energiefactuur, en er is in het budget voorzien.’ Alleen: waar dat extra geld precies vandaan moet komen, blijft vaag. Haar entourage fluistert dat de nodige middelen wel ‘ergens’ gevonden zullen worden.
De Vlaamse Nutsregulator – zeg maar de waakhond van de energiesector – ziet het heel anders. In een vlijmscherp advies kraakt de instantie de premie af als ‘ondoordacht beleid’. Het toekennen van kortingsbonnen voor koelkasten en wasmachines is volgens hen geen kerntaak van Fluvius, het distributienetbedrijf dat instaat voor de uitbetaling. Bovendien moeten zij de bonnen prefinancieren, wat een impact heeft op de energiefactuur van alle Vlamingen.
Een premie die ons duur komt te staan
Ironisch genoeg dreigt de premie die gezinnen moet helpen, net tot een hogere energiefactuur te leiden. Volgens de Nutsregulator zorgt het slechte budgetbeheer ervoor dat extra middelen vrijgemaakt moeten worden, en dat betekent maar één ding: hogere nettarieven. Terwijl de Vlaamse regering in haar regeerakkoord nochtans beloofde dat de ‘Vlaamse component’ in de elektriciteitsfactuur niet zou stijgen.
Ook technisch loopt het mis. Fluvius heeft 30 mandagen nodig om de software aan te passen en de premie administratief op orde te krijgen. Kosten die nergens gecompenseerd worden. En dan is er nog het fundamentele probleem: is deze premie wel zo efficiënt? Volgens critici is de doelgroep veel te groot en is het effect op CO2-reductie twijfelachtig. Oppositiepartijen wrijven het er intussen stevig in. ‘Een tekort van 4 miljard euro, maar wel kortingsbonnen voor een frigo? Dit is typisch voor de Vlaamse regering,’ sneerde Open VLD.
Wat nu?
De Nutsregulator pleit voor een tijdelijke stopzetting van de premie, zodat de overheid een kosten-batenanalyse kan maken. Een soort pauzeknop om te kijken of het beleid niet moet worden bijgestuurd. Of die stop er komt? Dat zal afhangen van de politieke moed om op de rem te staan. Bovendien wordt – lijkt ons – daarmee het gelijkheidsbeginsel geschonden.
Wat wel vaststaat is dat de ‘koelkastpremie’ een schoolvoorbeeld is van hoe goedbedoeld beleid compleet kan ontsporen. Gratis geld uitdelen klinkt altijd mooi, tot iemand de rekening gepresenteerd krijgt. En in dit geval, zijn de Vlaamse gezinnen zélf. Bedankt, Melissa.
