Operatie ‘zoek het geld bij wie het niet heeft’.
Een hervorming van het leefloon hangt als een zwaard van Damocles boven de Belgische samenleving. Op tafel ligt een voorstel om het basisbedrag van het leefloon te verlagen, een deel ervan uit te betalen in voedselcheques, en strengere voorwaarden in te voeren. De onderhandelingsnota van N-VA, Vooruit, cd&v, MR en Les Engagés zet in op een sociaal systeem “waartoe je eerst moet bijdragen.”
Strengere regels en een lager basisbedrag
Voor nieuwkomers uit niet-EU-landen wordt het alvast geen warm welkom meer aan de Belgische sociale kassa. Het voorstel? Vijf jaar ononderbroken legaal verblijf in België als voorwaarde om sociale steun te ontvangen. Zelfs erkende vluchtelingen, die tot nu toe meteen recht hadden op een leefloon, vallen voortaan buiten de boot.
Voor wie wél in aanmerking komt, zou het leefloon herleid worden tot een lager basisbedrag, bedoeld om de “essentiële noden” te dekken. Wie wil bijverdienen, moet daarvoor inspanningen leveren, zoals het leren van de taal of actief werk zoeken. En dat basisbedrag? Een deel ervan zou in voedselcheques uitbetaald worden. Volgens N-VA is dat nodig om te garanderen dat het geld naar de juiste zaken gaat.
De plannen reiken zelfs verder: ook ouderen en mensen met een handicap krijgen strengere verblijfsvoorwaarden opgelegd. Voor een volledige inkomensgarantie voor ouderen moet je bijvoorbeeld minstens 40 jaar in België gewoond hebben. Bovendien wordt gecontroleerd of deze mensen wel het hele jaar in België verblijven; vrijstellingen verdwijnen en toegestane termijnen worden ingekort.
Sociale zekerheid onder druk
Het aantal leefloners in België staat ondertussen op een recordhoogte: bijna 160.000 personen ontvangen deze vorm van steun, goed voor een jaarlijkse kost van ruim 2 miljard euro. Dat is dubbel zoveel als vijftien jaar geleden. De regionale verschillen zijn groot: Vlaanderen telt relatief weinig leefloners, terwijl Brussel en Wallonië koplopers zijn.
Volgens N-VA en MR is deze stijging grotendeels te wijten aan de instroom van mensen van buiten de EU. N-VA-voorzitter Bart De Wever verwoordde het tijdens een zomerinterview als volgt:
“De gemiddelde Vlaming betaalt zich blauw terwijl anderen gewoon aanschuiven aan het buffet van onze sociale zekerheid.”
De focus op Oekraïense vluchtelingen
Een opmerkelijke paragraaf in de nota richt zich op de Oekraïners die sinds het begin van de oorlog in België verblijven. Hoewel zij officieel als “tijdelijk ontheemden” worden beschouwd en geen recht hebben op een volwaardig leefloon, koos de federale regering er toch voor hen dit toe te kennen. Maar dat beleid lijkt op losse schroeven te staan.
Met minder dan een derde van de Oekraïense vluchtelingen aan het werk, trekt N-VA aan de alarmbel. Ze wijzen daarbij naar Nederland, waar Oekraïners slechts 60 procent van het Belgische leefloon ontvangen. Het doel van de hervorming? De activering fors verhogen.
Een ‘uitkeringsplafond’ en symbolische voedselcheques
De nota bevat ook een voorstel om een uitkeringsplafond in te voeren. Dit moet vermijden dat huishoudens door een opeenstapeling van sociale steun bijna evenveel ontvangen als een werkend gezin. Het voorstel richt zich voornamelijk op situaties waarin volwassen kinderen bij hun ouders blijven wonen terwijl beide generaties steun ontvangen.
Toch blijven experts kritisch. Het leefloon bedraagt vandaag 858 euro per maand voor samenwonenden, wat volgens velen al te laag is om fatsoenlijk van te leven. Onderzoek toont bovendien aan dat ontvangers van sociale steun doorgaans verstandig met hun geld omgaan. Volgens critici zouden voedselcheques eerder een symbool zijn dan een echte oplossing.
Politieke dynamiek: N-VA en MR aan zet
De voorgestelde hervormingen dragen overduidelijk de handtekening van N-VA en MR. Beide partijen hebben bij de verkiezingen sterk ingezet op een strengere toegang tot sociale steun. Georges-Louis Bouchez, voorzitter van MR, verwijt vooral PS in Franstalig België dat ze te gemakkelijk geld uitdeelt:
"Mensen worden te weinig geprikkeld om te werken. Het is een hangmatbeleid."
Het recente OCMW-schandaal in Anderlecht, waar misbruik van sociale steun werd vastgesteld, dient als munitie voor deze aanval.
De toekomst van de sociale zekerheid
De hervormingen zijn nog niet definitief en bevatten tal van passages waar geen consensus over bestaat. Toch lijkt de trend duidelijk: België beweegt richting een sociaal systeem waar rechten minder vanzelfsprekend zijn en steeds meer gekoppeld worden aan inspanningen of verblijfsduur.
De vraag blijft echter of deze hervormingen de kloof tussen werkenden en leefloners kunnen dichten, of dat ze vooral leiden tot een verharde samenleving waarin solidariteit plaatsmaakt voor controle. Het sociale buffet van België wordt steeds exclusiever.
(foto: Philip Reynaers/Photo News)
