Belgische gevangenissen barsten uit hun voegen: wie niet gevaarlijk genoeg is, blijft voorlopig buiten cel.
De Belgische gevangenissen kreunen onder een overbevolking die alle records breekt. Met bijna 13.000 gedetineerden op een capaciteit van 11.020 plaatsen, is de noodtoestand officieel een feit. Overheidsdiensten draaien overuren om de chaos enigszins beheersbaar te houden. En dus belanden alleen veroordeelden die écht niet vrij kunnen rondlopen, voorlopig nog achter slot en grendel. Voor de rest geldt: uitstel, geen afstel.
Van celstraffen naar crisisbeheer
De gevangenispopulatie in België steeg in anderhalve maand met liefst 450 personen. Dinsdag stond de teller op 12.777 gevangenen, goed voor een overbevolking van 15,3 procent. Dit heeft dramatische gevolgen: bijna 200 gedetineerden slapen op de grond. Nieuwe directeur-generaal van het Gevangeniswezen, Mathilde Steenbergen, nam begin november drastische maatregelen. Ze schortte de zogenaamde “gevangenisbrieven” tijdelijk op. Deze brieven, waarmee veroordeelden worden opgeroepen hun straf aan te vatten, blijven voorlopig ongebruikt.
Het Openbaar Ministerie gaf zelfs opdracht om reeds verstuurde brieven terug te roepen. Het gevolg: veroordeelden met een straf van minder dan vijf jaar hoeven voorlopig niet te vrezen voor een gevangeniscel. Enkel wie zwaardere misdrijven heeft gepleegd – zoals moord, zwaar geweld of seksuele delicten – ziet de binnenkant van een cel. Voor dieven, drugsdealers en wapenhandelaren is er voorlopig geen plaats.
Overvol, ondanks nieuwe maatregelen
De overheid zoekt al langer naar oplossingen om de overbevolking te beperken. Detentiehuizen, sneller uitwijzen van buitenlandse gevangenen en extra capaciteit bleken slechts druppels op een gloeiende plaat. Begin oktober lagen 113 gevangenen op de grond, inmiddels is dat aantal bijna verdubbeld.
Paul Van Tigchelt, ontslagnemend minister van Justitie, spreekt van een ondraaglijke situatie. "We zetten in op het terugdringen van georganiseerde criminaliteit, maar dat zorgt ook voor meer veroordeelden. Tel daarbij de duizenden geïnterneerden en illegale vreemdelingen die onze gevangenissen bevolken, en je krijgt een cocktail die simpelweg niet meer houdbaar is."
Een selectieve aanpak
De nieuwe richtlijnen dwingen parketten tot een strikte selectie. Enkel wie minstens vijf jaar cel moet uitzitten of veroordeeld is voor ernstige feiten, moet nog effectief de gevangenis in. Voor veroordeelden die hier niet aan voldoen, wordt de straf voorlopig uitgesteld. Dit alles staat in schril contrast met de ambities van de overheid om alle straffen effectief uit te voeren. Van Quickenborne noemde de effectieve uitvoering van korte straffen een belangrijke verwezenlijking. Maar nu zitten we met de gebakken peren in de gevangenissen. Het is politiek te gevoelig om maatregelen terug te draaien, maar er moet snel verbetering komen. Critici waarschuwen dat deze aanpak signalen van straffeloosheid kan afgeven benadrukt Van Tigchelt dat uitstel niet gelijkstaat aan afstel. "Iedereen zal zijn straf uitzitten, al kan het enkele maanden langer duren vooraleer die wordt aangevat."
Hoop op verlichting
De situatie lijkt pas rond de feestdagen enige verlichting te brengen. Tot die tijd geldt dat België moet roeien met de riemen die het heeft. Ondertussen worden ook andere instanties, zoals psychiatrische instellingen, onder druk gezet om hun capaciteit te verhogen. Bijna 200 geïnterneerden wachten op een plek in een forensisch psychiatrisch centrum.
Deze crisis legt pijnlijk bloot hoe ver de Belgische gevangenisproblematiek is ontspoord. Het is vijf over twaalf. Zonder structurele hervormingen zullen we van noodmaatregel naar noodmaatregel blijven springen. Voor nu draait alles om damage control.
