Een uitspraak met wereldwijde gevolgen.
De Zwitserse overheid bakt er niks van als het op klimaatbeleid aankomt, volgens het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Meer dan 2.000 Zwitserse oma’s hebben het pleit gewonnen. De uitspraak zou wereldwijd voor een klimaatrechtsgolf kunnen zorgen.
Een historische dag voor klimaatactivisten
Dinsdag stond met stip aangeduid in de agenda van klimaatactivisten wereldwijd. Ze hebben het namelijk gemunt op overheden en bedrijven die te weinig doen tegen de klimaatverandering. Er lopen wereldwijd meer dan 2.000 van die zaken. De ‘Grote Kamer’ van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg deed voor het eerst uitspraak in drie zaken uit Frankrijk, Portugal en Zwitserland. In de zaak van de Zwitserse klimaatoma’s trokken de aanklagers aan het langste eind, en dat kan een domino-effect veroorzaken in andere klimaatzaken.
Klimaatsenioren in actie
Meer dan 2.000 KlimaSeniorinnen zakten af naar het Mensenrechtenhof. Ze zijn overtuigd dat ze als ouderen extra vatbaar zijn voor hittegolven en een groter risico lopen om te sterven. Ze baseerden zich op rapporten van het VN-klimaatpanel dat herhaaldelijk waarschuwde voor de kwetsbaarheid van ouderen. Deze klimaatoma’s hadden al in 2016 de Zwitserse regering voor de rechter gesleept, maar toen kregen ze ongelijk wegens gebrek aan bewijs.
De zeventien rechters van het EHRM denken er nu anders over. Voorzitster Siofra O’Leary meent dat er te veel hiaten zitten in het Zwitserse klimaatbeleid. Zo heeft de Zwitserse overheid de uitstootreducties onvoldoende gekwantificeerd en werkt ze niet met een koolstofbudget. Hierdoor heeft Zwitserland zijn beloofde reducties de afgelopen jaren niet waargemaakt.
Rechten van de mens en het klimaat
De rechters beroepen zich op artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, dat ook in andere bekende klimaatzaken zoals de Urgenda-zaak in Nederland en de Belgische Klimaatzaak wordt aangehaald. Als milieuvervuiling de levenskwaliteit of het welzijn van mensen aantast, wordt het recht op een privéleven geschonden. Overheden hebben de wettelijke plicht hun burgers te beschermen tegen milieuschade.
Sarah Tak, coördinator van de Belgische Klimaatzaak, ziet dit als een steun in de rug voor nationale rechtszaken. "De Europese rechters volgen onze juridische redenering volledig," zegt ze in ‘Het Nieruwsblad’. De Belgische rechters gaven hen in 2021 en 2023 in beroep gelijk. De Vlaamse regering overweegt nog steeds cassatieberoep, maar met deze uitspraak wordt die kans kleiner.
Gevolgen wereldwijd
Een uitspraak van het EHRM is bindend en kan niet aangevochten worden. Dit kan dus grote gevolgen hebben voor alle 46 lidstaten van de Raad van Europa. Maar de meeste nationale rechters houden rekening met uitspraken uit Straatsburg. Volgens Tak kan dit zelfs wereldwijd gevolgen hebben, omdat het EHRM internationaal gezaghebbend is.
Alleen Zwitserland moet nu actie ondernemen. Presidente Viola Amherd meldde dat het land werkt aan maatregelen om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn.
Andere zaken niet ontvankelijk
De andere twee zaken werden niet ontvankelijk verklaard. Zes Portugese jongeren hadden 32 landen aangeklaagd omdat hun gezondheid in gevaar zou zijn door de klimaatverandering. Ook Damien Carême, de oud-burgemeester van de Franse kuststad Grand-Synthe, klaagde de Franse staat aan vanwege dreigende overstromingen.
Volgens Tak ondermijnt dit het Zwitserse vonnis niet. "Het Hof heeft in deze zaken geen uitspraak gedaan," zegt ze. De Portugese jongeren klaagden 32 landen tegelijk aan, wat juridisch riskant was. Bovendien hadden ze niet alle juridische stappen in Portugal doorlopen, wat volgens de Europese rechters wel had gemoeten.
