Een oorlog op pauze? Waarom Kiev niet wacht tot Rusland op z’n tandvlees zit.
De situatie in Oekraïne blijft een bloedige uitputtingsslag, maar achter de schermen lijkt er een kleine verschuiving plaats te vinden. Er worden voorzichtige stappen gezet om de strijd misschien stil te leggen, of in elk geval tijdelijk te bevriezen. Zowel Rusland als Oekraïne komen met minimale toegevingen op hun tot nu toe onwrikbare standpunten. Wat zit hierachter? En vooral: waarom zet Oekraïne nu stappen richting een mogelijke bevriezing van de oorlog, terwijl Rusland nog ver van een totale uitputting lijkt?
Kleine stappen richting stilstand
Woensdag publiceerde Newsweek een opvallend interview met de Russische buitenlandminister Sergey Lavrov. Daarin zette hij de Russische voorwaarden voor een staakt-het-vuren op een rij: Oekraïne moet vier bezette gebieden - waarvan de Donbas het kloppend hart is - opgeven, NAVO-lidmaatschap van de baan schuiven en demilitariseren. Het Kremlin - dat aanvankelijk de volledige inname van Oekraïne voor ogen had - lijkt dat doel voorzichtig op te geven. Lavrov laat zelfs de eis vallen om het regime in Kiev omver te werpen. En als Lavrov praat, praat hij namens Poetin. Dat is een feit.
Donderdag kwam er meer nieuws vanuit Oekraïense kant. Volgens de Italiaanse krant Corriere della Sera is Kiev bereid te praten over een staakt-het-vuren op basis van de huidige frontlinies, zonder de door Rusland bezette gebieden als “volksrepublieken” te erkennen. Kortom, een bevriezing van de oorlog, naar het model van de Koreaans gedemilitariseerde zone. In ruil hiervoor eist Oekraïne ijzersterke veiligheidsgaranties van de Verenigde Staten en een snelle toetreding tot de Europese Unie. President Volodymyr Zelensky hintte op sociale media dat dit plan inderdaad op tafel ligt, al bleef hij vaag over de details.
Echt verrassend is het allemaal niet. Tijdens de eerste maanden van de invasie werd er al gelonkt naar een gelijkaardige deal. Het idee werd toen echter afgeschoten, vooral omdat Washington zich niet wilde binden aan veiligheidsgaranties voor Oekraïne. De dreiging van een rechtstreekse confrontatie met Rusland maakte dat te riskant.
Waarom deze toenadering nu?
De omstandigheden zijn veranderd. Rusland haalt nog wel wat successen in Donetsk, maar die zijn minimaal. De verovering van Voehledar vorige week bijvoorbeeld, was na een jaar vechten een vooruitgang van amper twee kilometer. Russische militaire bloggers wijzen erop dat Kiev nooit echt interesse had in de Donbas en dat het doel van de strijd vooral is om Rusland zoveel mogelijk troepen en materiaal te laten verliezen. En dat lukt aardig.
De verliezen aan Russische zijde stapelen zich op. De Britse inlichtingendienst schat dat er op sommige dagen meer dan 1.300 Russische slachtoffers vallen. De BBC meldde vorige week dat het elitekorps van de Russische mariniers in één jaar Voehledar meer verliezen leed dan in een decennium Tsjetsjenië. Ook het Pentagon gaf zijn analyse: sinds het begin van de oorlog zouden 600.000 Russische soldaten gedood of zwaargewond zijn. Het Russische leger kraakt dus, en dat begint ook in het Kremlin door te sijpelen.
Waarom niet wachten tot Rusland instort?
Je zou denken dat Oekraïne in het voordeel is en beter gewoon kan wachten tot Rusland door zijn reserves heen zit. Maar zo eenvoudig ligt het niet. Ja, Rusland heeft gigantische verliezen geleden: meer dan 3.400 tanks, 4.700 infanteriegevechtsvoertuigen en nog eens duizenden pantservoertuigen gingen verloren. En dat zijn enkel de aantallen die visueel bevestigd werden door onderzoeksgroep Oryx. De Russische oorlogsindustrie draait op volle toeren, maar toch lijkt het Kremlin binnen een jaar of anderhalf grote problemen te krijgen. De reserves raken op, oude wapens uit de Tweede Wereldoorlog worden al van stal gehaald, en die kunnen het uiteraard niet opnemen tegen moderne Westerse wapens.
Kiev realiseert zich echter ook dat Rusland altijd meer manschappen en middelen zal hebben. Westerse steun is cruciaal voor Oekraïne, maar er komt een grens aan wat mogelijk is. De Oekraïense soldaten, vooral in het oosten van het land, zitten fysiek en mentaal op hun tandvlees. Het enthousiasme om te vechten voor de Donbas – waar veel Russischsprekenden wonen – is in andere delen van het land beperkt. Mobilisatieproblemen beginnen op te duiken, en het idee om Rusland volledig uit Oekraïne te verdrijven lijkt steeds meer een utopie.
Daar komt nog een andere onzekerheid bij: de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Als Donald Trump volgend jaar wint, verandert het speelveld. Trump heeft al duidelijk laten weten dat Oekraïne compromissen moet sluiten. Hij wil niet dat Rusland wint, maar hij verwacht wel dat Kiev water bij de wijn doet. En als Trump niet langer bereid is om voluit de Oekraïense oorlogsmachine te financieren, staat Kiev voor een harde realiteit. Oekraïne beseft dat en anticipeert nu al door zich open te stellen voor onderhandelingen, iets wat tot voor kort ondenkbaar was.
Zit een doorbraak erin?
Zowel Kiev als Moskou lijken in te zien dat de oorlog ontaard is in een uitzichtloze uitputtingsslag. Toch zijn de voorstellen die nu op tafel liggen, nog lang niet voldoende voor een doorbraak. Wat Rusland eist – de formele overgave van de Donbas en andere bezette gebieden – is een rode lijn voor Oekraïne. Wat Oekraïne vraagt – veiligheidsgaranties en EU-lidmaatschap – is voor Moskou onbespreekbaar. En dan is er nog Washington. Zou de VS bereid zijn om die veiligheidsgaranties te geven? Dat blijft een groot vraagteken, zeker met een president als Trump in het vizier, die weinig heil ziet in verdere NAVO-uitbreiding.
De belangrijkste conclusie? Beide kampen beginnen in te zien dat niemand deze oorlog kan winnen op het slagveld. Een einde aan het bloedvergieten komt er meestal niet omdat één partij zegeviert, maar omdat beide partijen beseffen dat de situatie uitzichtloos is. Dat besef lijkt nu stilaan door te dringen in Kiev en Moskou, al lijkt een echt vredesakkoord lijkt nog ver weg. Wat wel kan, is een tijdelijke bevriezing van het conflict. Een oorlog op pauze, zonder winnaars, zonder vrede.
Voorlopig althans.
