Het is een fenomeen dat bijzonder goed gedocumenteerd is: de illusie van controle. Kort geschetst komt het hier op neer dat mensen denken dat ze gebeurtenissen die deels of volledig door het toeval bepaald worden, toch kunnen sturen of beïnvloeden.
Zo hebben wetenschappers vastgesteld dat gokkers de dobbelstenen in een casino anders gooien afhankelijk van het resultaat dat de spelers willen bekomen.
In 1975 al schreef Ellen Langer het boek The Illusion of Control. Daarin onderzocht ze hoeveel invloed de mens heeft op de gebeurtenissen in zijn leven. Ze ontdekte dat we de mate waarin we de meeste situaties waarin we terechtkomen in de hand hebben, schromelijk overschatten. Daarnaast toonde ze aan dat deze illusie vrijwel altijd in stukken geslagen wordt door werkelijkheid.
Nog een voorbeeld: sommige mensen kopen geen krasloten, maar verkiezen een lottoformulier waarbij ze de getallen zelf invullen. Impliciet gaan ze er vanuit dat ze in dat laatste geval meer kans hebben om te winnen omdat ze de cijfers zelf hebben gekozen. Ze lijden allen aan de illusie van controle.
We zien hetzelfde fenomeen nu tijdens de coronacrisis en de aanpak van politici. Ze lijden aan de illusie van controle. Politici denken dat ze door het morrelen in de marge invloed hebben op de verspreiding van het nieuw coronavirus.
Ellen Langer: "Iets doen geeft mensen het gevoel dat ze controle hebben over de situatie, dat ze geen machteloze toeschouwer zijn. En dat voelt goed." Maar of het veel verandert?
Politici zijn vandaag tijdens de coronacrisis eigenlijk bezig om drie verschillende ballen in de lucht te houden: de individuele vrijheid, de economie en de gezondheidszorg. Maar door dat te proberen, zullen ze maar een pover resultaat behalen: alle ballen zullen op de grond liggen. In feite moeten politici kiezen voor een of twee ballen. Drie ballen tegelijk in de lucht houden kan niet.
Vreemd genoeg was het voormalig hoogleraar Frank Vandenbroucke die als enige durfde toe te geven dat we maar een beetje aanmodderen en dat we het eigenlijk niet weten. Dat is eerlijk. De anderen lijden aan de illusie van controle.
Verrassend is ook dat de vermaledijde viroloog Marc Van Ranst het al in Humo liet optekenen: “Er is alleen de illusie van controle: je kunt geen greep op een epidemie hebben.” Zo is dat.
