Maar weten we wel waar ze allemaal hangen?
In de straten van ons land houdt een digitaal eenogig leger ons nauwlettend in de gaten. Met meer dan een half miljoen camera's op openbare plekken, zijn we constant 'live' te volgen, al is er niemand die exact weet hoeveel camera’s er precies zijn, laat staan wat ze allemaal filmen. Privé-camera’s vormen de meerderheid, maar ook steden, gemeenten en de politie verhogen hun arsenaal. En dus zitten we opgescheept met een almaar groeiend netwerk van ogen die alles zien, maar waarvan niemand precies weet waar ze zich bevinden of waarom ze er hangen. Volgens criminoloog Jelle Janssens (UGent) bij VTR NWS is het tijd voor orde en overzicht. “Een nationaal cameraregister is niet langer een optie, maar een noodzaak.”
528.000 camera’s en niemand die weet waar ze hangen
Volgens de laatste cijfers zijn er begin november maar liefst 528.053 camera’s in België die zicht hebben op onze openbare ruimte. Hier zijn dan nog geen camera’s in bankkantoren, winkels of overheidsgebouwen bij gerekend. Maar wel de ANPR-camera’s die de overheid gebruikt om kentekens te herkennen en te registreren.
Waarom hangen er zoveel camera’s en wie mag ze eigenlijk gebruiken? In België vallen alle camera’s onder twee wettelijke kaders: de camerawet en de wet op het politieambt. De camerawet omvat alle toestellen die door particulieren of bedrijven worden geplaatst om criminaliteit of overlast tegen te gaan. Plaats je een camera die de openbare weg filmt? Dan moet deze geregistreerd worden bij de Federale Overheidsdienst Binnenlandse Zaken. Maar of iedereen deze regels naleeft? Daar schuilt een grijze zone.
Veel camera’s, zoals slimme deurbellen die beelden vastleggen, worden vaak niet aangegeven. De overheid schat dat er een zogenoemd "dark number" is van niet-geregistreerde camera's. En met zulke aantallen blijft de vraag hoeveel er precies hangen onbeantwoord.
Daarnaast zijn er de overheids- en politiecamera’s: de gemeente, stad of politie kan extra ogen in het straatbeeld plaatsen om te controleren of mensen zich wel aan de regels houden. De overheid beschikt over 6.072 publieke camera’s, vaak uitgerust met nummerplaatherkenning, die veelal worden ingezet voor verkeerscontrole of het uitschrijven van GAS-boetes. De federale politie beheert nog eens 9.383 camera’s, waarvan 5.457 uitgerust met ANPR-technologie, die actief voertuigen opspoort en registraties screent op fraude of vermiste voertuigen.
Wie kijkt er écht mee?
Waarom krijgen burgers geen toegang tot een website waarop alle camera’s in hun buurt staan aangegeven? Helaas, zo’n transparant overzicht bestaat vooralsnog niet. De politie beschikt wel over een digitaal systeem genaamd CamELIA, dat alle geregistreerde camera’s in een controlekamer in kaart brengt, maar enkel voor intern gebruik. Voor burgers blijft het dus gissen naar waar al deze camera’s precies hangen en wat ze filmen.
Een nationaal register, broodnodig voor transparantie en controle
Volgens Jelle Janssens, criminoloog en professor aan de Universiteit Gent, moet er snel werk gemaakt worden van een nationaal cameraregister. Zo’n overzicht zou niet alleen het vertrouwen van burgers kunnen versterken, maar ook beleidsmakers een beter inzicht geven in de effectiviteit van al die camera’s. “Met een centrale database zou je in kaart kunnen brengen of al die camera’s nu effectief helpen bij het verminderen van criminaliteit of niet,” zegt Janssens. “Bovendien biedt het een eerste verdediging tegen ongewenste privacyschendingen.”
Een andere bedreiging is wat experts ‘function creep’ noemen: camera’s die steeds meer gaan doen dan waarvoor ze oorspronkelijk zijn bedoeld. Een voorbeeld hiervan is de handhaving op gsm-gebruik achter het stuur, die inmiddels plaatsvindt met camera’s die ooit voor verkeersveiligheid waren bedoeld. Daarnaast biedt de opkomst van AI in surveillance-camera’s de mogelijkheid om gedrag en bewegingen van mensen op geautomatiseerde wijze te volgen, zonder menselijke controle. Janssens benadrukt dan ook de noodzaak van strikte regulatie en continue evaluatie. “Het gaat er niet alleen om dat we weten hoeveel camera’s er zijn, maar vooral om te begrijpen wat ze kunnen doen, en wat ze mogen doen.”
