Politiek stoelendansen.
In veertig Vlaamse steden en gemeenten waar nog geen coalitie is gesmeed, krijgt de komende twee weken de tweede grootste partij de kans om een bestuur te vormen. Dit is een opvallend onderdeel van het nieuwe lokale kiesdecreet, waarin de Vlaamse regering de regels voor de gemeenteraadsverkiezingen grondig opfriste. Hoe werkt dit proces precies, en wat staat de verschillende gemeenten te wachten?
Nieuwe spelregels voor gemeentebesturen
De hervorming introduceert een aantal nieuwigheden, zoals het afschaffen van de opkomstplicht en de automatische aanstelling van de stemmenkampioen als burgemeester. De grootste partij krijgt altijd de eerste kans om een coalitie te vormen en moet dat binnen twee weken rond krijgen. In die tijd moet er intensief onderhandeld worden over het bestuursakkoord, de schepenposten, en de bevoegdheidsverdeling. Indien de grootste partij hier niet in slaagt, krijgt de tweede grootste lijst de touwtjes in handen en kan deze proberen om alsnog een coalitie te vormen. En als ook dat niet lukt, schuift het initiatief verder naar de volgende in rang, tot er witte rook is – een carrousel die maximaal doorgaat tot begin december.
Het politieke schaken in Antwerpen
In Antwerpen ligt de situatie wat complexer. Daar heeft Jos D’Haese van PVDA officieel de kans om als tweede partij de onderhandelingen te leiden. Maar D’Haese heeft deze rol meteen doorgeschoven naar Vooruit, onder leiding van Kathleen Van Brempt. De reden? De kaarten liggen al zo vast in Antwerpen, dat een poging van PVDA nauwelijks zin heeft. N-VA en Vooruit hebben hun banden al gesmeed, en zonder Bart De Wever is er geen meerderheid mogelijk, tenzij Vlaams Belang in beeld komt. Van Brempt krijgt nu de kans om het akkoord officieel vast te leggen binnen de voorgeschreven termijn.
Verandering in de machtsverhoudingen
In steden zoals Zottegem lijkt het tweede initiatiefrecht juist de politieke balans te kunnen kantelen. De socialisten van Vooruit kwamen daar als grootste uit de bus, terwijl N-VA van Vlaams minister-president Matthias Diependaele een verlies leed. Toch is Diependaele nu in de positie om een coalitie te smeden met CD&V en Open VLD en zo alsnog de socialisten buiten te sluiten.
Scenario's zonder witte rook
Indien de tweede, derde of zelfs vierde grootste partij geen coalitie kan smeden, wordt het proces niet stilgelegd. In plaats daarvan blijft de formatie doorgaan tot een meerderheid bereikt is, met begin december als harde deadline. Dit is een verandering ten opzichte van voorgaande verkiezingen, toen de nieuwe gemeenteraad pas in januari werd geïnstalleerd. Mocht er tegen die tijd echter nog steeds geen akkoord zijn bereikt, dan is het aan de gemeenteraad om een schepencollege samen te stellen via een geheime stemming. Dit kan tot onverwachte verhoudingen leiden, omdat geen enkele partij dan nog de regie in handen heeft.
Antwerpse uitzondering
Voor Antwerpen geldt een afwijkend tijdsschema. Als fusiegemeente met Borsbeek heeft de stad een maand extra om de onderhandelingsknopen te ontwarren, gegeven de complexe dynamiek die gepaard gaat met fusies. Deze uitzondering geldt niet alleen voor de coalitievorming maar ook voor de benoeming van de burgemeester, waarbij fusiegemeenten meer flexibiliteit hebben om tot een akkoord te komen.
