Alle macht aan een barones op wie wij niet kunnen stemmen.
Ze regeert met ijzeren hand, trekt de macht naar zich toe en duldt amper tegenspraak. Europees Commissievoorzitster Ursula von der Leyen heeft haar tweede termijn ingezet als een solo-act. Maar wordt ze te machtig? En belangrijker: hoe lang kan ze deze machtsgreep volhouden voordat het kaartenhuisje instort?
Von der Leyen als onbetwiste leider
Met Charles Michel van het Europese toneel verdwenen en haar voormalige rivalen zoals Frans Timmermans en Margrethe Vestager uit beeld, heeft Von der Leyen vrij spel. Haar Commissie is haar speeltuin, waarin zij de spelregels bepaalt. Elk dossier loopt via haar bureau. Ministers of commissarissen met een eigen agenda zijn er simpelweg niet meer.
De Duitsers hebben een woord voor dit soort politiek leiderschap: Alleingang, een solotocht zonder hinderlijke bondgenoten. Barones Von der Leyen heeft die perfect geperfectioneerd.
Ze geeft amper interviews, mijdt lastige vragen en zet liever strak geregisseerde verklaringen neer voor de camera. Zoals vorige week, toen ze na honderd dagen haar tweede termijn evalueerde. “Onze Europese acties moeten moedig en doortastend zijn", klonk het. Haar boodschap is duidelijk: Brussel - lees Europa - beslist, niet de lidstaten.
De Europese wetgeving draait overuren
Onder haar bewind draait de Europese wetgevingsmachine op volle toeren. Nieuwe wetten gaan over de toonbank als warme broodjes.
- Vergroening van de industrie zonder bedrijven écht te vragen of ze dat wel aankunnen.
- Steun voor farmaceutische productie die vooral de grote spelers bevoordeelt.
- Lucht voor de autosector om aan de uitstootnormen te voldoen, maar enkel na veel protest.
- Nieuwe plannen voor de chemie- en staalsector als reactie op de handelsoorlog die Donald Trump tegen Europa voert.
En daar stopt het niet. Volgende week komt ze met een Europese defensieblauwdruk, inclusief een financieel plaatje van 800 miljard euro. Want ja, ook defensie moet onder haar vleugels worden gecentraliseerd.
Brussel als hof van Versailles
Von der Leyen heeft zich ontpopt tot de absolute spilfiguur in Europa. Haar verplaatsingen worden op sociale media breed uitgemeten, haar werkbezoeken aan wereldleiders strak georkestreerd. Ze is altijd in controle, altijd perfect voorbereid.
Vergelijk dat met haar voorgangers:
- Jean-Claude Juncker dronk liever een goed glas wijn met Angela Merkel.
- José Manuel Barroso hield van informele briefings.
- Charles Michel? Die was vooral met zichzelf bezig.
Von der Leyen speelt op een ander niveau. Haar relatie met huidig EU-Raadsvoorzitter António Costa is opvallend goed. Ze trekken samen naar diplomatieke hotspots, van India tot Zuid-Afrika, en zelfs de traditionele nieuwjaarsreceptie werd gezamenlijk georganiseerd – een primeur.
Het contrast met de chaotische relatie die ze met Charles Michel had, is gigantisch. De foto waarop Michel de comfortabele zetel kreeg naast Erdogan terwijl zij werd weggeduwd naar een bankje? Die zit nog steeds diep. Maar ze heeft haar revanche genomen.
Maar wordt ze niet blind voor kritiek?
De keerzijde van de medaille: Von der Leyen centraliseert niet alleen de macht, ze schermt zichzelf ook steeds meer af. Haar inner circle wordt kleiner en loyaler, kritiek wordt minder getolereerd.
- Haar kabinetschef Björn Seibert is haar schaduw en regelt alles.
- Haar voormalige woordvoerder Jens Alexander Flosdorff concentreert zich vooral op de Duitse media.
- De Europese Commissie-woordvoerders krijgen voorgekauwde antwoorden.
En dat leidt tot problemen. Informatie is macht, en in Brussel is die macht nu volledig in handen van een klein groepje vertrouwelingen. Het Europees Parlement moppert al langer over haar autoritaire stijl. Doch, de honden blaffen en de karavaan trekt voorbij.
Washington kijkt argwanend toe
Ursula heeft echter één groot probleem: de VS is niet langer onder de indruk van Brussel. Tijdens Bidens presidentschap kon Von der Leyen rekenen op een sterke trans-Atlantische band, maar met Donald Trump in de coulissen verandert alles.
Trump haat Brussel. Hij ziet de EU als een hindernis voor Amerikaanse macht en zegt openlijk: “Dit Europees project is opgericht om de VS te naaien.”
En daar komt de echte dreiging: zonder Amerikaanse steun wordt Europa een zwakkere geopolitieke speler. Von der Leyen mag dan wel pleiten voor een onafhankelijke Europese defensie, zonder Amerikaanse rugdekking blijft dat wishful thinking.
Bovendien onderging ook de Europese buitenlandchef Kaja Kallas de nieuwe Amerikaanse desinteresse. Ze vloog in februari naar Washington voor overleg met minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio, maar die had ‘geen tijd’. De boodschap? Europa staat er alleen voor.
De financiële tijdbom
Von der Leyen blijft intussen doorzetten. Haar nieuwste plan is een Europese defensiebegroting van 150 miljard euro via leningen op de financiële markten.
- Lidstaten mogen vier jaar lang afwijken van de 3 procent-norm voor begrotingstekorten.
- Extra defensie-uitgaven mogen buiten de begroting worden geboekt.
- België en Italië – landen met gigantische schulden – moeten maar zien hoe ze dit financieren.
Diplomaten slaan alarm: "Dit kan de financiële markten destabiliseren en het Europees stabiliteitspact ondergraven."
Von der Leyen vs. de democratie
Misschien het grootste pijnpunt: Von der Leyen lijkt steeds minder rekening te houden met het Europees Parlement.
- Ze forceert crisismachtigingen om wetgeving zonder stemming door te drukken.
- Ze wil extreemrechts in haar meerderheid inlijven – iets wat bij progressieve partijen woede opwekt.
- Ze weigerde eerder om sms’en openbaar te maken die ze met Pfizer-topman Albert Bourla uitwisselde over coronavaccins. Het Europees Hof van Justitie moest haar op de vingers tikken.
Is Von der Leyen nog te stoppen?
Von der Leyen lijkt op dit moment ongenaakbaar. Maar macht is fragiel. De eerste scheurtjes in haar bastion worden zichtbaar:
- De VS keert haar de rug toe.
- De financiële markten beginnen zenuwachtig te worden
- Het Europees Parlement mort.
Von der Leyen heeft van de Europese Unie haar eigen hof gemaakt, maar de vraag is hoe lang dat nog houdbaar is. Wordt ze de keizerin van Europa, of wordt dit een klassiek geval van overmoed die leidt tot de val?
(Foto: Wiktor Dabkowski/Zuma Press Wire/Shutterstock/Shutterstock/Photo News)
